Ξύπνησα μέσα στο χειμώνα
Μόνη ολομόναχη
Παγωμένο το κρεβάτι
Παγωμένο και το δάκρυ
Κουβέρτα κάνω τις σκέψεις
Κουβέρτα και τα όνειρα
Ησυχία απόλυτη
Το καλοκαίρι αργεί
Μη με ξυπνήσεις πιο νωρίς….
Δώρα Π.
16.10.2010 από τη Συλλογή Ποιημάτων εκκωφαντικές σιωπές: έγκλειστες συναντήσεις ΙΙΙ ποιήματα, Φυλακές Διαβατών 2010-16, ελλήνιον, σελ. 27.
Γυναίκες πίσω από τα βαριά σιδερένια κάγκελα της φυλακής. Γυναίκες που διέπραξαν εγκλήματα βάσει του Ποινικού Κώδικα και βρέθηκαν για ένα μικρότερο ή μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στη φυλακή. Γυναίκες που τιμωρήθηκαν με τον εγκλεισμό τους αλλά και με τον κοινωνικό στιγματισμό τους, καθώς σύμφωνα με έρευνες, ο στιγματισμός των φυλακισμένων γυναικών φαίνεται να είναι ακόμα πιο έντονος σε σχέση με τον αντίστοιχο στιγματισμό των ανδρών κρατουμένων, στοιχείο που πρέπει να μας προβληματίσει εντόνως ως προς τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζεται -ακόμα και στη σύγχρονη εποχή- η γυναίκα και ως προς το πώς τα κοινωνικά στερεότυπα μπορούν να λειτουργήσουν σε βάρος του γυναικείου φύλου.
Σε μελέτη που πραγματοποίησε η Κοινωνική Ανθρωπολόγος, Ανδρομάχη Μπούνα, το έτος 2017, στο πλαίσιο των εκπαιδεύσεών μας στο Κέντρο Μελέτης του Εγκλήματος, το κύριο συμπέρασμά της ήταν ότι η γυναίκα παραβάτης είναι «δύο φορές παραβάτης». Ειδικότερα, στην εν λόγω μελέτη που δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2017 στην ηλεκτρονική περιοδική επιθεώρηση εγκληματολογίας και ποινικής δικαιοσύνης «CRIMETIMES» (βλ. αναλυτικά Γυναικείες φυλακές Διαβατών: Θηλυκός παραβάτης… δυο φορές παραβάτης – Crime Times) διαπιστώθηκε ότι η εμπειρία της φυλακής βιώνεται με έναν πολύ ξεχωριστό τρόπο για τις γυναίκες κρατούμενες, ενώ το πιο κομβικό σημείο έγκειται στο ότι η επανένταξή τους παρουσιάζει για τις ίδιες πολύ μεγάλες δυσκολίες εξαιτίας του κοινωνικού τους στιγματισμού, «όταν βγω από εδώ πώς θα είμαι; Να σου πω, όταν ήμουνα μικρή είχα γνωρίσει μια κυρία που είχε κάνει φυλακή… Και τη φοβόμουνα.. Έτσι θα γίνει και με μένα…». Τέσσερεις γυναίκες, κρατούμενες τότε του Γενικού Καταστήματος Κράτησης Θεσσαλονίκης (Φυλακές Διαβατών), των οποίων οι απόψεις καταγράφηκαν στην προαναφερθείσα μελέτη, υποστήριξαν ότι η γυναικεία παραβατικότητα προσλαμβάνεται από πλευράς κοινωνίας ως πράξη «αφύσικη», ενώ η ανδρική παραβατικότητα ως «φυσιολογική». Ανέφεραν, ενδεικτικά: «είναι δύσκολο μια γυναίκα να έχει κάνει φυλακή για τους έξω.. παθαίνουν σοκ μόλις το μαθαίνουν ενώ για έναν άνδρα είναι πώς να στο πω πιο σύνηθες, υπάρχουν πολλοί άνδρες που είναι στη φυλακή ή έχουν κάνει φυλακή είναι πιο συνηθισμένο αυτό… Λες οκ άνδρας είναι, εντάξει τον πιάσανε…».
Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι και σε ερευνητικό επίπεδο η παραβατικότητα των γυναικών άργησε να απασχολήσει την επιστημονική κοινότητα, με συνέπεια να καλλιεργηθεί στην ευρύτερη κοινωνία η εικόνα (ή ακριβέστερα ο μύθος) της «μη εγκληματούσας γυναίκας». Η έλλειψη ερευνητικού ενδιαφέροντος οδήγησε παράλληλα σε μία διαστρεβλωμένη μιντιακή απεικόνιση, καθώς η γυναίκα που παραβαίνει τον νόμο, παρουσιάζεται, διαχρονικά, από τα Μέσα είτε σαν ένα «εξωπραγματικό ον»/ένα «κοινωνικό τέρας» από τη μία πλευρά ή, αντίθετα, σαν άβουλη προσωπικότητα που παρασύρεται από τρίτα άτομα, κυρίως σύντροφο/σύζυγο, από την άλλη πλευρά. Ωστόσο, αυτή η εκ διαμέτρου αντίθετη εικόνα στα ΜΜΕ της γυναίκας που εγκληματεί δεν δίνει τη δυνατότητα στο ευρύ κοινό να αποκομίσει μία ολοκληρωμένη εικόνα για το πολυπαραγοντικό φαινόμενο της εγκληματικότητας.
Ως προς τις επιστημονικές θεωρίες που έχουν διατυπωθεί για την κατανόηση και ερμηνεία του φαινομένου της γυναικείας εγκληματικότητας ποικίλουν από τις ακραίες βιολογικές έως τις κοινωνιολογικές και τις φεμινιστικές. Σήμερα η εγκληματολογική έρευνα προσεγγίζει την εγκληματογένεση ως ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο και ως εκ τούτου και κατά την απεικόνιση της γυναικείας εγκληματικότητας στα ΜΜΕ πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψιν όλοι οι παράγοντες που δύναται να οδηγήσουν στο έγκλημα, πέρα από στερεότυπα και ακραίες αντιλήψεις. Εν τούτοις, η ανάλυση υποθέσεων εγκληματολογικού ενδιαφέροντος με γυναίκες δράστιδες μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι τα ΜΜΕ προσεγγίζουν με διαφορετικό τρόπο τη γυναίκα που εγκληματεί σε σχέση με τον άνδρα δράστη, αλλά αυτό ας είναι το θέμα ενός επόμενου άρθρου μας.
Σαφώς, η γυναικεία εγκληματικότητα διαφέρει από την ανδρική τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά. Ποσοτικά διότι είναι κατά πολύ μικρότερη και ποιοτικά διότι όπως δείχνει διαχρονικά η έρευνα συνίσταται κατά κύριο λόγο σε αδικήματα κατά της ιδιοκτησίας και δεν αφορά σε τόσο μεγάλο βαθμό τα χαρακτηριζόμενα βίαια εγκλήματα, στα οποία όμως επίσης παρατηρείται μία αύξηση τα τελευταία χρόνια και είναι αναγκαίο να δώσουμε προσοχή. Πιο συγκεκριμένα, ως προς την ποιοτική εκτίμηση της γυναικείας εγκληματικότητας ιδιαίτερα σημαντικές εκλαμβάνονται οι παρακάτω συνιστώσες:
α) Οι γυναίκες διαπράττουν λιγότερες ανθρωποκτονίες, αλλά διαπράττουν κυρίως ληστείες, κλοπές, διαρρήξεις, παραβάσεις του νόμου για τα ναρκωτικά. Παράλληλα καταγράφεται η εμπλοκή τους σε υποθέσεις κυκλωμάτων κλεπταποδοχής και αρχαιοκαπηλίας.
β) Στις ανθρωποκτονίες τα θύματα των γυναικών είναι διαφορετικά από των ανδρών δραστών, αφού είναι κυρίως οικεία τους πρόσωπα -γνωστά τους πρόσωπα και άτομα του άμεσου και ευρύτερου συγγενικού τους περιβάλλοντος (σύζυγοι, παιδιά, σύντροφοι).
γ) Οι έρευνες τα τελευταία χρόνια εστιάζουν και στην επιθετικότητα των ανήλικων κοριτσιών.
Κατ’ αντιστοιχία, η έρευνα των γυναικείων φυλακών σε παγκόσμιο επίπεδο δεν είναι το ίδιο συστηματική όσο η αντίστοιχη στα ανδρικά καταστήματα κράτησης. Πρέπει όμως στο σημείο αυτό να αναδείξουμε τη σπουδαιότητα της επιστημονικής έρευνας, δεδομένου ότι ο γυναικείος έγκλειστος πληθυσμός έρχεται αντιμέτωπος με πολύ σοβαρά ζητήματα, στα οποία είναι αναγκαίο να δοθεί μία πιο αποτελεσματική λύση ώστε να προστατευθεί η γυναίκα κρατούμενη από ταπείνωση, εξευτελισμό και ταυτόχρονα να υποστηριχθεί ως προς τα προβλήματα υγείας της, τόσο ψυχικής όσο και σωματικής φύσεως, που δύναται να οξυνθούν στο κλειστό και περιοριστικό περιβάλλον της φυλακής.
Οι γυναίκες στην Ελλάδα, αλλά και παγκοσμίως, αποτελούν ένα μικρό ποσοστό στον συνολικό αριθμό των κρατουμένων. Σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία του Υπουργείου Δικαιοσύνης την 1.5.2015 καταγράφηκαν συνολικά 11.447 άνδρες και γυναίκες (ως υπόδικοι, κατάδικοι, χρεοφειλέτες και «φιλοξενούμενοι») στα 35 καταστήματα κράτησης της χώρας. Στο προαναφερθέν σύνολο οι γυναίκες κρατούμενες ήταν 581, ήτοι 5,2% του συνόλου των κρατουμένων, ενώ οι άνδρες ήταν 10.856 άτομα, ήτοι 94,8%. Όσον αφορά τις ανήλικες κρατούμενες, αποτελούν, επίσης, μία μικρή μειονότητα ανάμεσα στους κρατουμένους, τόσο απέναντι στους άντρες (νέους και μεγαλύτερους) όσο και σε σύγκριση με τις ενήλικες γυναίκες κρατούμενες. Είναι εν τούτοις άξιο επισημάνσεως ότι ειδική μέριμνα για τη μεταχείριση ανήλικων και νεαρών κρατουμένων δεν προβλέπεται. Οφείλουμε να αναδείξουμε αυτό το γεγονός, σε ερευνητικό επίπεδο, διότι οι ανήλικες και νεαρές σε ηλικία κρατούμενες χρήζουν μίας διαφορετικής προσέγγισης μέσα στη φυλακή και δεδομένου ότι ο αριθμός τους είναι μικρός είναι σημαντικό να εστιάσουμε στο πώς αυτές οι νέες γυναίκες θα επιστρέψουν στην κοινωνία. Άλλωστε, οι έρευνες δείχνουν ότι υπάρχουν περισσότερα περιθώρια παρέμβασης στις νεαρές ηλικίες, προκειμένου να επανενταχθούν πλήρως στην κοινωνία, να μην υποτροπιάσουν και να μην επιστρέψουν στους κύκλους της παρανομίας και στη φυλακή.
Το μήνυμα επομένως που θέλουμε να περάσουμε και με το παρόν άρθρο είναι ότι, παρά τη μικρή εκπροσώπησή τους στις φυλακές, είναι κρίσιμης σημασίας για τις φυλακισμένες γυναίκες (ανήλικες, νέες αλλά και μεγαλύτερες) να λάβουν τη δέουσα προσοχή και την κατάλληλη για την ηλικία τους και τις ανάγκες τους προετοιμασία, ώστε να μπορέσουν να επανενταχθούν κοινωνικά και επαγγελματικά χωρίς να κουβαλούν το «στίγμα της φυλακής» που μπορεί να τις οδηγήσει και πάλι πίσω. Κομβικό σημείο, με την αποφυλάκισή τους, είναι να υποστηριχθούν σε επαγγελματικό επίπεδο με μία σταθερή εργασία, καθώς επίσης με συμβουλευτική από εξειδικευμένους φορείς.
Πιο συγκεκριμένα, ως προς το ψυχοκοινωνικό προφίλ των κρατουμένων γυναικών (στο τέλος του άρθρου παρατίθενται οι πηγές άντλησης των στοιχείων), έχουν διαπιστωθεί τα ακόλουθα:
- Οι ψυχικές διαταραχές είναι πολύ πιο συχνές στον πληθυσμό των κρατουμένων σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό (Blaauw, Roesch, & Kerkhof, 2000. Fazel & Danesh, 2002. Fazel & Seewald, 2012. Tye & Mullen, 2006). Οι γυναίκες κρατούμενες εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά σε αρκετές ψυχικές διαταραχές συγκρινόμενες με τους άντρες (Bastick, 2008. Drapalski, Youman, Stuewig, & Tangney, 2009. Taylor, 2004).
- • Οι επιπτώσεις του εγκλεισμού είναι πιο έντονες και μακροπρόθεσμες για τις γυναίκες που έχουν οικογένεια και παιδιά (Murray & Murray, 2010. Taylor, 2004. Καρβέλη, Πετρουλάκη, & Νικολαϊδης, 2012).
- • Δεν υπάρχει καμία εξειδικευμένη ψυχιατρική και ψυχολογική μέριμνα για τις γυναίκες που παραβατούν, σε κανένα από τα στάδια που θα διανύσουν όταν εμπλακούν στο δικαστικό και σωφρονιστικό σύστημα.
- • Δεν υπάρχει καμία εξειδικευμένη υπηρεσία επανένταξης και φιλοξενίας για αποφυλακισμένες γυναίκες.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, στις χώρες της Ευρώπης το ποσοστό των κρατουμένων που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας ή/και εξάρτηση από αλκοόλ και άλλες ουσίες αγγίζει το 60-65%. Το 50% των κρατούμενων γυναικών και το 64% των κρατούμενων ανδρών διαγιγνώσκονται με διαταραχή προσωπικότητας (το αντίστοιχο ποσοστό στον γενικό πληθυσμό είναι 10-13%). Επιπλέον, το 7 με 10% των ανδρών κρατουμένων αντιμετωπίζουν κάποιο είδους ψύχωση, όπως σχιζοφρένεια ή μανιοκατάθλιψη/διπολική διαταραχή, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στον γενικό πληθυσμό είναι 0,5-0,6% (Snowden & Kane, 2003). Αντίστοιχα, στον πληθυσμό των κρατουμένων γυναικών, βρέθηκε ότι το 59% είχε ενεργό ψυχοπαθολογία, ενώ το ποσοστό εκτοξευόταν στο 76% όταν συμπεριλαμβανόταν οι εξαρτήσεις από ουσίες και αλκοόλ (Singleton, 1998).
Οι γυναίκες φαίνεται επίσης να αντιμετωπίζουν πιο συχνά και άλλα προβλήματα υγείας, όπως σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα και έχουν ιδιαίτερες ανάγκες σε θέματα σχετικά με το αναπαραγωγικό σύστημα (έμμηνος ρύση, εμμηνόπαυση, εγκυμοσύνη, θηλασμός κ.λπ.). Μάλιστα το πολύ σοβαρό ζήτημα της υγειονομικής περίθαλψης των γυναικών κρατουμένων που αντιμετωπίζουν γυναικολογικά προβλήματα και δεν έχουν την πρόσβαση στην ιατρική φροντίδα όποτε την χρειάζονται είναι ένα «αγκάθι» για τον χώρο των φυλακών που συχνά αναδεικνύεται στη χώρα μας. Το στρες που συνεπάγεται η κακοποίηση μπορεί να πυροδοτήσει την εμφάνιση ψυχικής πάθησης ή να επιδεινώσει προϋπάρχουσα ψυχική πάθηση. Τα θύματα κακοποίησης συχνά εμφανίζουν κατάθλιψη, διαταραχή μετά από τραυματικό στρες, διαταραχή πανικού, φοβίες, διαταραχές διατροφής (ανορεξία/βουλιμία), σεξουαλική δυσλειτουργία, ουσιοεξάρτηση κ.λπ.
Ένα ακόμα φλέγον ζήτημα, στο οποίο κρίνουμε σκόπιμο να αναφερθούμε, έγκειται στη θυματοποίηση που έχουν υποστεί φυλακισμένες γυναίκες στη διάρκεια της ζωής τους εκτός φυλακής. Σε αρκετές περιπτώσεις έχουν υποστεί σεξουαλική ή/και σωματική βία κατά την παιδική ή/και ενήλικη ζωή τους. Τα ποσοστά των θυμάτων στον πληθυσμό των γυναικών κρατουμένων είναι πολύ υψηλότερα από τα αντίστοιχα των ανδρών κρατουμένων, αλλά και από εκείνα των γυναικών του γενικού πληθυσμού. Διαφορετικές έρευνες αναφέρουν ότι έως και 82% των γυναικών κρατούμενων έχουν υπάρξει θύματα σεξουαλικής ή/και σωματικής κακοποίησης (Atabay, 2008. Covington, 1998. van den Bergh et al., 2009). Είναι σαφές ότι μία γυναίκα που βρίσκεται στη φυλακή, έχοντας υποστεί ένα βαθύ ψυχικό τραύμα ως παιδί, ως έφηβη ή ακόμα και ως ενήλικη, έχει ανάγκη εξειδικευμένης, ψυχολογικής υποστήριξης, προκειμένου να αντιμετωπίσει ό,τι της έχει συμβεί και να προχωρήσει με δύναμη.
Αναμφίβολα, ένα μεγάλο κεφάλαιο που αφορά τον εγκλεισμό της γυναίκας στη φυλακή σχετίζεται με τον βίαιο αποχωρισμό από την οικογένειά της. Οι τραυματικές συνέπειες του αποχωρισμού της γυναίκας από την οικογένειά της και πρωτίστως από τα παιδιά της έχουν διερευνηθεί σε πολλές μελέτες, τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς. Έχει αποδειχθεί ότι η απότομη και βίαιη διάλυση της οικογένειας που επιφέρει ο εγκλεισμός της μητέρας έχει σοβαρές ψυχολογικές συνέπειες τόσο για την ίδια την έγκλειστη μητέρα, όσο και για τα παιδιά σε μακροπρόθεσμο επίπεδο τα οποία δυστυχώς αποτελούν τα έμμεσα θύματα του εγκλήματος που διέπραξε η μητέρα τους. Δεδομένου ότι ένα υψηλό ποσοστό γυναικών αποτελούσε το κύριο πρόσωπο φροντίδας των ανήλικων τέκνων πριν από τον εγκλεισμό, μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε το μέγεθος του προβλήματος και για την ίδια τη μητέρα αλλά και για τα παιδιά που μένουν πίσω. Ειδικότερα, όσον αφορά τη μητέρα έγκλειστη αντιμετωπίζει συναισθηματικά, ψυχολογικά αλλά και πρακτικά προβλήματα κατά τη διάρκεια της φυλάκισής της, όπως ενοχές, ντροπή, φόβο απώλειας της επιμέλειας, μειωμένα επισκεπτήρια λόγω απόστασης κ.λπ.
Άρα στα χαρακτηριζόμενα «δεινά του εγκλεισμού» (pains of imprisonment), όπως τα έχει περιγράψει με τρόπο απολύτως ολοκληρωμένο και με τεκμηρίωση, ο κοινωνιολόγος και εγκληματολόγος Gresham M. Sykes, τα οποία επιδρούν καταλυτικά σε όλα τα φυλακισμένα άτομα ανεξαρτήτως φύλου, θα πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν μας ότι οι γυναίκες είναι ακόμα πιο επιβαρυμένες λόγω του μητρικού τους ρόλου. Σύμφωνα με τον Goffman (1961), η φυλακή αποτυπώνει έναν «απόλυτο» θεσμό, εντός του οποίου ο έγκλειστος πληθυσμός αποκόπτεται από την υπόλοιπη κοινωνία εξαναγκασμένος σε έναν θεσμικά καθορισμένο τρόπο ζωής. Ο Goffman συνεχίζει και ερμηνεύει τον εγκλεισμό ως μία μορφή συμβολικής αυτοθανάτωσης (mortification of the self), δεδομένου ότι ο φυλακισμένος χάνει την πυρηνική του ταυτότητα, όπως αυτή συντίθεται από όλες τις επιμέρους προσωπικές ιδιότητες που αναλαμβάνονται στον ελεύθερο βίο. Με τη σειρά του ο Sykes (1958) εστιάζει «στα δεινά του εγκλεισμού» (pains of imprisonment), ήτοι τις επακόλουθες και ποικίλες στερήσεις (deprivations) στις οποίες εξαναγκάζεται ο έγκλειστος, μεταξύ άλλων της ελευθερίας, της ασφάλειας, της ατομικής περιουσίας, των σεξουαλικών σχέσεων, των οικογενειακών και φιλικών δεσμών. Βλ. αναλυτικά για το θέμα την εξαιρετική μελέτη του Δημήτρη Τσιατσιάνη, Δικηγόρου, Msc in Comparative Criminal Justice, με τίτλο «Η Κανονιστική Διάσταση Ερμηνείας στη Γλώσσα των Εγκλείστων» στο πλαίσιο της επαναληπτικής μας έρευνας στο Κέντρο Μελέτης του Εγκλήματος «Φυλακή Και Γλώσσα» Η κανονιστική διάσταση ερμηνείας στη γλώσσα των εγκλείστων – KE.M.E. (e-keme.gr)
Η βίαιη αποκοπή της γυναίκας από την οικογένειά της και πρωτίστως από τα παιδιά της, σε συνδυασμό με τα «δεινά του εγκλεισμού», λειτουργεί επιβαρυντικά και έχει ως αποτέλεσμα να αναζητά στο κλειστό και περιοριστικό πλαίσιο της φυλακής τη δημιουργία σχέσεων που παραπέμπουν σε «οικογενειακές σχέσεις». Μέσω αυτών οι φυλακισμένες γυναίκες προσπαθούν να αναπληρώσουν τη στέρηση της αληθινής οικογένειάς τους. Ειδικά σε περιπτώσεις όπου τα επισκεπτήρια είναι περιορισμένα, οι μητέρες κρατούμενες νιώθουν ότι βρίσκονται σε ένα συναισθηματικό αδιέξοδο και αναζητούν στο κλειστό και περιοριστικό πλαίσιο της φυλακής μία, κατά κάποιο τρόπο, σταθερότητα και ασφάλεια μέσα από πρόσωπα και σχέσεις που δημιουργούν.
Η τυπολογία και οι ευρύτεροι κοινωνικοί ρόλοι που υιοθετούνται από τις γυναίκες τρόφιμους παρουσιάζουν μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον, πρωτίστως διότι λαμβάνουν συμβολικές διαστάσεις και προεκτάσεις. Οι κυρίαρχοι κοινωνικοί ρόλοι που έχουν καταγραφεί στις γυναικείες φυλακές είναι περιορισμένοι. Είναι οι ακόλουθοι τρεις και εμφανίζουν σημαντικές ομοιότητες με την τυπολογία των Irwin και Cressey για τους άντρες κρατούμενους: «square», «cool» και «life». Με τον πρώτο όρο περιγράφονται γυναίκες μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων που εκτίουν ποινή φυλάκισης για το πρώτο αδίκημά τους, το οποίο αφορά κατάχρηση ή ανθρωποκτονία. Η κρατούμενη αυτού του τύπου δεν έχει «εγκληματικό προσανατολισμό», ενώ στην προσπάθειά της να αντισταθεί στα «δεινά» της φυλάκισης ταυτίζεται περισσότερο με το προσωπικό της φυλακής παρά με τις συγκρατούμενές της. Στη δεύτερη κατηγορία εντάσσονται γυναίκες που σε γενικές γραμμές προσπαθούν να περάσουν όσο πιο ανώδυνα γίνεται τον χρόνο έκτισης της ποινής τους, αποφεύγοντας φασαρίες, εντάσεις και συγκρούσεις. Στην τρίτη κατηγορία εντάσσονται οι χαρακτηριζόμενες «πορωμένες γυναίκες εγκληματίες» που έχουν σοβαρό εγκληματικό παρελθόν και συχνά παραβιάζουν τους κανονισμούς της φυλακής, ενώ υιοθετούν στον μέγιστο βαθμό τις αρχές του «υποπολιτισμού» της φυλακής.
Αναμφισβήτητα, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του φύλου αλλά και κάθε προσωπικότητας, εμπλουτίζουν την τυπολογία των κρατουμένων. Για παράδειγμα, ένα στοιχείο διαφοροποίησης μεταξύ γυναικών-αντρών, αναφορικά με τους ευρύτερους ρόλους που υιοθετούν, πηγάζει από την τάση των πρώτων να δημιουργούν μέσα στη φυλακή «οικογενειακές» ομάδες, τις χαρακτηριζόμενες «ψευδο-οικογένειες» που τις βοηθούν να προσαρμοστούν πιο εύκολα στο περιβάλλον του καταστήματος κράτησης. Αυτό ισχύει κυρίως για έγκλειστες που έχουν στερηθεί τους οικογενειακούς δεσμούς.
Από την άλλη πλευρά, ένα παιδί, ειδικά στα πρώτα χρόνια της ζωής του, δεν πρέπει να στερηθεί την αγκαλιά της μάνας, προκειμένου να αναπτύξει έναν ισχυρό δεσμό μαζί της. Εδώ δημιουργείται ένα φλέγον ζήτημα, το οποίο η Πολιτεία οφείλει να αντιμετωπίσει και να δώσει μία αποτελεσματική λύση, εστιάζοντας το ενδιαφέρον στα ανήλικα τέκνα των φυλακισμένων μητέρων. Από το 2017 η Πρωτοβουλία για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων διεξάγει εκστρατεία με τίτλο «Κανένα μωρό σε κελί». Στόχος της συγκεκριμένης εκστρατείας είναι να καταργηθεί η φυλάκιση για τον κηδεμόνα μικρών παιδιών και να αντικατασταθεί με τα ακόλουθα, είτε:
- Με την τοποθέτηση των κηδεμόνων σε ανοιχτές δομές εντός του ιστού της πόλης, που δεν θα θυμίζουν σε τίποτα φυλακή, όπου οι κηδεμόνες θα έχουν το κλειδί του διαμερίσματος και θα μπορούν να συνοδεύουν τα παιδιά τους στο σχολείο, τον γιατρό ή σε άλλες δραστηριότητες. Η Ισπανία έχει εφαρμόσει αυτό το σύστημα από το 2008. Ακόμα το έχουν εφαρμόσει η Ολλανδία και η Σουηδία.
- Με αναστολή εκτέλεσης της ποινής του κηδεμόνα και επανεξέταση της αναγκαιότητας κράτησης μετά το πέρας αυτής. Έχει εφαρμοστεί στη Ρωσία.
- Με κατ’ οίκον περιορισμό του κηδεμόνα, με διάθεση μηνιαίου ποσού κάλυψης των απαραίτητων εξόδων και παροχή της κάρτας αλληλεγγύης.
Το ζήτημα είναι αναμφίβολα τεράστιο. Ολοκληρώνοντας, θα αναφερθούμε στα πορίσματα πρόσφατης Έκθεσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας που δόθηκε στη δημοσιότητα το 2020. Βλ. σχετικά Council of Europe anti-torture Committee publishes reporton Greece – 2020 News (coe.int) & Απάνθρωπες συνθήκες κράτησης για τις γυναίκες κρατούμενες – Διοτίμα (diotima.org.gr)
Η έκθεση συντάχθηκε μετά την επίσκεψη Αντιπροσωπείας της Επιτροπής σε χώρους κράτησης (φυλακές, αστυνομικά τμήματα, κέντρα μεταγωγών) της χώρας μας από τις 28 Μαρτίου έως τις 9 Απριλίου του 2019. Σύμφωνα με τα πορίσματα της προαναφερθείσας έκθεσης διαπιστώθηκε για τις γυναίκες κρατούμενες πως αντιμετωπίζονται με απάνθρωπο και εξευτελιστικό τρόπο και η κράτησή τους λαμβάνει χώρα σε συνθήκες προσβλητικές για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ειδικότερα, μεταξύ άλλων:
- Γυναίκες βρέθηκαν να κρατούνται σε συγκεκριμένα Αστυνομικά Τμήματα μαζί με άνδρες, με τους οποίους δεν είχαν καμία σχέση.
- Γυναίκες με πολύ μικρά παιδιά (βρέφη λίγων μηνών) ή στο τελευταίο στάδιο της εγκυμοσύνης τους «φιλοξενήθηκαν» στο ακατάλληλο περιβάλλον των Κέντρων Μεταγωγών Αθήνας και Θεσσαλονίκης.
- Γυναίκες κατά τη διαδικασία μεταγωγής τους μεταφέρθηκαν μαζί με άνδρες κρατουμένους στα ίδια οχήματα, εκτεθειμένες σε λεκτική βία και προσβλητική συμπεριφορά από τους τελευταίους.
- Σε κάποιες γυναικείες φυλακές δεν επιτρεπόταν στις κρατούμενες να μαγειρεύουν για τον εαυτό τους και δεν υπήρχε πρόσβαση σε ζεστό νερό.
Όλα τα παραπάνω, σε συνδυασμό με τα διαχρονικά προβλήματα, του υπερπληθυσμού των φυλακών, των συνθηκών διαβίωσης, της βίας μεταξύ́ των κρατουμένων, του ολιγάριθμου προσωπικού, της ανεπαρκούς ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και πρόσβασης σε είδη προσωπικής υγιεινής, δεν μας αφήνουν αδιάφορους σε ερευνητικό επίπεδο.
Συμπερασματικά, η τιμωρία δεν πρέπει να ταυτίζεται με την εκδικητικότητα, αλλά ο σεβασμός στα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα είναι αναγκαίο να εφαρμόζεται και πίσω από τα κάγκελα και να επιδεικνύεται η απαραίτητη κοινωνική ευαισθησία για τα βρέφη των έγκλειστων γυναικών, για τις εγκυμονούσες αλλά και τις ανήλικες/νεαρές κρατούμενες που χρήζουν μίας διαφορετικής προσέγγισης λόγω των αυξημένων σε πολλά επίπεδα αναγκών τους.
22.10.2015
Ομαδική Δημιουργία
Προσπάθησε Εξέτασε Πάλεψε
Τον κόσμο έξω από τη φυλακή
Προσπάθησε να βλέπεις
Το λαμπερό χαμόγελο του παιδιού
Το αχνιστό φαΐ στο τραπέζι
Κόσμος αληθινός
Το μακρύ δρόμο της ζωής
Εξέτασε
Τις λακκούβες και τις πέτρες
Τους ανθρώπους που άνθρωποι δεν είναι
Δρόμος δοκιμασίας
Για τη ζωή έξω από τα κάγκελα
Πάλεψε
Για το φύσημα του αέρα
Για το ταξίδι στην Αντιόχεια
Ιερό κειμήλιο καρδιάς.
Από τη Συλλογή Ποιημάτων εκκωφαντικές σιωπές: έγκλειστες συναντήσεις ΙΙΙ ποιήματα, Φυλακές Διαβατών 2010-16, ελλήνιον, σελ. 33.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Martin, Τ. (2003) Behind Prison Walls: The Real World of Working in Today’s Prisons, Colorado: Paladin Press.
McShane, M.D. & F.P. Williams III, επιμ. (1996) Encyclopedia of American Prisons, N. York and London: Garland Publishing.
Tewksbury, R. επιμ. (2005) Behind Bars: Readings on Prison Culture, N. Jersey: Pearson Prentice Hall.
Καρδαρά, Α. (2014) Φυλακή και Γλώσσα, Αθήνα: Αντ. Ν. Σάκκουλας.
Καρδαρά Α. (2017) Εγχειρίδιο Εγκληματολογίας για τον Αστυνομικό και Δικαστικό Συντάκτη, Αθήνα: Παπαζήσης.
Λαμπροπούλου, Ε. (1995) Κοινωνικός Έλεγχος του Εγκλήματος, Αθήνα: Παπαζήσης.
Συλλογικό, (2016) εκκωφαντικές σιωπές: έγκλειστες συναντήσεις ΙΙΙ ποιήματα, Φυλακές Διαβατών 2010-16, Θεσσαλονίκη: ελλήνιον,
ΠΗΓΕΣ
Council of Europe anti-torture Committee publishes report on Greece – 2020 News (coe.int)
http://crime-in-crisis.com/γυναίκες-στις-ελληνικές-φυλακές/
http://www.epeksa.gr/assets/variousFiles/file_3.Milioni.pdf
http://www.klimaka.org.gr/wp-content/uploads/2016/11/Ψυχοκοινωνικό-Προφίλ-Κρατούμενων-Γυναικών.pdf
Interview_9 | Καρδαρά Αγγελική (wordpress.com)
Interview_12 | Καρδαρά Αγγελική (wordpress.com)
Interview_13 | Καρδαρά Αγγελική (wordpress.com)
Απάνθρωπες συνθήκες κράτησης για τις γυναίκες κρατούμενες – Διοτίμα (diotima.org.gr)
Γυναικείες φυλακές Διαβατών: Θηλυκός παραβάτης… δυο φορές παραβάτης – Crime Times
Η κανονιστική διάσταση ερμηνείας στη γλώσσα των εγκλείστων – KE.M.E. (e-keme.gr)
Η Αγγελική Καρδαρά είναι Διδάκτωρ Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ ΕΚΠΑ, Φιλόλογος, Τακτική Επιστημονική Συνεργάτιδα Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕ.Μ.Ε.) & Επιστημονικά Υπεύθυνη του «Crime & Media Lab» ΚΕ.Μ.Ε, Συγγραφέας-Εισηγήτρια και Εκπαιδεύτρια E-Learning ΕΚΠΑ
