Είχαμε πρόσφατα αναφερθεί στην αδύναμη εξέταση των τραγικών γεγονότων του Ιουλίου / Αυγούστου 1974, από τις επιτροπές στην Ελληνική και την Κυπριακή Βουλή. Με βάση τα πορίσματα και τις μαρτυρίες που έχουν δημοσιοποιηθεί, διαφαίνεται ότι αυτοί που χειρίστηκαν τον “Φάκελο Κύπρου”, πρόσφεραν εύκολη διέξοδο στους πρωταίτιους, στρατιωτικούς και πολιτικούς της εποχής. Δυστυχώς πολλά γεγονότα, ενέργειες και αποφάσεις την εποχή εκείνη πέρασαν απαρατήρητα, αφού οι επιτροπές δεν επιτέλεσαν το έργο που τους είχε ανατεθεί ολοκληρωμένα και αντικειμενικά.
Με έκπληξη έχω διαπιστώσει πρόσφατα ότι ο Αντιστράτηγος ε.α. Παντελάκης Πανταζής στο βιβλίο του «Το Οδοιπορικό μιας Μοιρασμένης Πατρίδας» στην σελίδα 169 παραθέτει δακτυλογραφημένο πίνακα που αναφέρεται σε πρόταση Ηθικών Αμοιβών προς τον ίδιο με ημερομηνία 28.8.1974. Τα πραγματικά γεγονότα αναφορικά με τις Ηθικές Αμοιβές για το 1974, παραθέτω χάριν της Ιστορίας αναλυτικά, ποιο κάτω. Επιγραμματικά είχα αναφερθεί στο θέμα σε μαρτυρίες μου που δημοσιεύτηκαν στον ημερήσιο τύπο στις 14 Αύγουστου 2013.
Καθ’ όλη την θητεία μου στην III ΑΤΔ μου είχε ανατεθεί από τον Διευθυντή του 1ου & 4ου Επιτελικού Γραφείου, Αντισυνταγματάρχη Χρίστο Φώτη να γράφω σε ειδικό βιβλίο την Ημερήσια Διαταγή της Ανωτέρας. Ο Χρίστος Φώτης από την Ασσια, παρόλο που ήταν Επιτελής Αξιωματικός, τα χαράματα της 20ηςΙουλίου 1974 πήρε διαταγή να ηγηθεί τάγματος εφέδρων για εξάλειψη του Τουρκοκυπριακού θύλακα των Καζιβερών. Ο Χρίστος Φώτης σκοτώθηκε την πρώτη μέρα της εισβολής, πολεμώντας στην πρώτη γραμμή επικεφαλής του τάγματος του.
Τον ήρωα Αν/χη Χρίστο Φώτη αντικατέστησε, ο Ταγματάρχη Χρήστος Φαρμάκης, ο οποίος παρουσιάστηκε στην ΙΙΙ ΑΤΔ μετά τον πρώτο γύρο της Τουρκικής εισβολής. Ταγματάρχης του Γενικού Επιτελείου Στρατού στην Ελλάδα, έφθασε στην Κύπρο, αεροπορικώς στις 18 Ιουλίου 1974, απεσταλμένος του Στρατιωτικού Καθεστώτος, για να επιβλέψει την αλλαγή τμήματος της ΕΛΔΥΚ με νέους οπλίτες που θα έφθαναν, με το Αρματαγωγό ΛΕΣΒΟΣ την επόμενη, 19 Ιουλίου 1974, στο λιμάνι της Αμμοχώστου.
Στις 13 Αυγούστου 1974 αργά το απόγευμα μετακινηθήκαμε, (η Διοίκηση και τα τέσσερα επιτελικά γραφεία της ΙΙΙ ΑΤΔ) από την έδρα μας, που ήταν έναντι του παλαιού σταδίου του ΓΣΠ, στο Γυμνάσιο Στροβόλου. Την επόμενη 14 Αυγούστου 1974 ξεκίνησε η δεύτερη φάση την εισβολής με τα γνωστά τραγικά αποτελέσματα. Στο Γυμνάσιο Στροβόλου παραμείναμε μέχρι και την 19ην Αυγούστου 1974 και στην συνέχεια μετακινηθήκαμε πίσω στην βάση της ΙΙΙ ΑΤΔ, έναντι ΓΣΠ.
Μετά από την απαραίτητη αναδιοργάνωση παραλάβαμε διάφορα έγγραφα, σήματα και αναφορές από το ΓΕΕΦ και από τις μονάδες, σε σχέση με την προέλαση των Τουρκικών στρατευμάτων. Ένα από τα έγγραφα που παραλάβαμε από το 1ον Επιτελικό γραφείο του ΓΕΕΦ με υπογράφοντα τον Επιτελάρχη του ΓΕΕΦ Ταξίαρχο Ευάγγελο Καραγιάννη με ημερομηνία 18 Αυγούστου 1974, και το οποίο ήταν διαβαθμισμένο “Επείγον”, αναφερόταν στο θέμα των Ηθικών Αμοιβών και ανέφερε: Προβλέπεται η απονομή Ηθικών Αμοιβών και μεταλλίων κατά την παρούσα πολεμική περιόδον, και καθόριζε ξεχωριστά για τους εξ Ελλάδος: (1) Αριστείο Ανδραγαθίας, (2) Αριστείο Ανδρείας (3) Πολεμικόν Σταυρόν (4) Μετάλλιο Εξαίρετων Πράξεων (5) Αναμνηστικόν Μετάλλιο Πολέμου και για τους Ελληνοκυπρίους : (1) Αριστείο Ανδρείας (2) Πολεμικόν Σταυρόν (3) Μετάλλιο Εξαίρετων Πράξεων. Επισυνάπτετο και ειδικός πίνακας που έπρεπε να συμπληρωθεί σε σχέση με τους προτεινόμενους για Ηθικές Αμοιβές. Μου έκανε εντύπωση. Ακόμη δεν είχαν ολοκληρωθεί οι εχθροπραξίες. Οι Τούρκοι προχωρούσαν ακόμη και κατελάμβαναν περιοχές της προδομένης πατρίδας. Πως είναι δυνατόν να έρχεται τέτοια “διαταγή”.
Προς το τέλος Αυγούστου 1974 με φώναξε ο Ταγματάρχης Χρήστος Φαρμάκης, μου έδωσε χειρόγραφες σημειώσεις και μου ζήτησε να ετοιμάσω ημερησία διαταγή για την απονομή ηθικών αμοιβών σε αριθμό αξιωματικών Ελλήνων και Κυπρίων. Πήρα τις σημειώσεις, πήγα στο γραφείο μου το οποίο ήταν δίπλα από το γραφείο του Διευθυντή, χωρίς ξεχωριστή είσοδο/έξοδο. Παρέμεινα διαβάζοντας τις σημειώσεις με τα ονόματα με χίλια ερωτήματα, βασανιστικά. Χάσαμε την μισή πατρίδα σκέφτηκα, χάσαμε τον Διευθυντή μας, φίλους, συγγενείς, άμαχους, τραγωδία, όλεθρος. Και η προτεραιότητα εκείνη την περίοδο ήταν να δοθούν ηθικές αμοιβές; Διάβασα προσεκτικά όλα τα ονόματα των αξιωματικών, γύρω στα 20-25. Είχα προσωπική αντίληψη για τους περισσότερους που αναγράφοντο. Έκρινα ότι η πλειονότητα των προτεινόμενων, στο χειρόγραφο σημείωμα, όπως ανάφερα και στην μαρτυρία μου στις 14 Αύγουστου 2013, “δεν πρόσφεραν οτιδήποτε στην πατρίδα για να δικαιούνται ηθικές αμοιβές”.
Χωρίς δεύτερη σκέψη, με θάρρος και αποφασιστικότητα επέστρεψα στο γραφείο του Ταγματάρχη Χρήστου Φαρμάκη και του ανάφερα την άρνηση μου να γράψω την συγκεκριμένη Ημερήσια Διαταγή και του παράδωσα τις σημειώσεις του και το βιβλίο της Η/Δ. Δεν αντέδρασε. Και δεν ξανάγραψα Ημερήσια Διαταγή στην ΙΙΙ ΑΤΔ, μετά από αυτό. Δεν αντέδρασε γιατί ήξερε, και ήταν ξεκάθαρο, ότι η όλη προσπάθεια ήταν να τιμηθούν και να αναγνωριστούν σαν “υπερασπιστές” της Κύπρου, μεταξύ άλλων, και αυτοί που έκαναν το πραξικόπημα και προκάλεσαν της Τουρκική Εισβολή.
Και υπάρχει και συνέχεια! Δεν ετοιμάστηκε Η/Δ για το θέμα των Ηθικών Αμοιβών μέχρι τις 5 Σεπτεμβρίου 1974 που απολύθηκα και έφυγα για σπουδές στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ετοιμάστηκε όμως και γράφτηκε από τον ίδιο τον Ταγματάρχη Χρίστο Φαρμάκη (ο οποίος εν τω μεταξύ πήρε προαγωγή και έγινε Αντισυνταγματάρχης), στις 29 Σεπτεμβρίου 1974.Ο Χρίστος Φαρμάκης εμφανίζεται 3ος στην λίστα των προτεινόμενων για Ηθικές Αμοιβές. Η μικρή λίστα που μου δόθηκε τέλος Αυγούστου 1974 έγινε, στις 29 Σεπτεμβρίου 1974, λίστα με 56 Αξιωματικούς, 29 Έφεδρους Αξιωματικούς , 15 έφεδρους Οπλίτες και 2 ιδιώτες! Ο Ταγματάρχης (το 1974) Παντελάκης Πανταζής, βρίσκεται στον αριθμό 8 στην λίστα της 29ης Σεπτέμβριου 1974 .Η καταχώρηση του στο βιβλίο του δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και καλό είναι, για την ιστορική αλήθεια, να αφαιρεθεί. Η δακτυλογράφηση της πρότασης είναι πρόσφατη και δεν έχει καμία σχέση με δακτυλογράφηση της ΙΙΙ ΑΤΔ, αλλά ούτε ο πίνακας είναι ο προβλεπόμενος, όπως στάλθηκε από το ΓΕΕΦ στις 18 Αυγούστου 1974.
Η Κυπριακή Βουλή και η Εξεταστική της Επιτροπή για τον Φάκελο της Κύπρου είχε υποχρέωση να εξετάσει και να καταγράψει και αυτή την ανήθικη προσπάθεια επιβράβευσης, και απόδοση τιμών σε αριθμό στρατιωτικών οι οποίοι φάνηκαν κατώτεροι των περιστάσεων.
O Θεόδωρος Χαραλάμπους είναι Καθηγητής Πανεπιστήμιου
