Πέρασαν ήδη 45 χρόνια! Διαβάζοντας πριν λίγες μέρες αποσπάσματα από τις καταθέσεις, στον Φάκελο Κύπρου της Ελληνικής Βουλής, έμεινα έκπληκτος με τις απαντήσεις ανώτατων αξιωματικών, τότε, της Εθνικής Φρουράς. “Δεν γνωρίζω, δεν άκουσα, δεν ξέρω”, “διάβασα από τις εφημερίδες” ήταν κάποιες από τις στερεότυπες απαντήσεις. Πέρασαν απαρατήρητες. Πώς μπορούσαν οι Έλληνες Βουλευτές της εξεταστικής επιτροπής να γνωρίζουν τα πραγματικά γεγονότα; Μπορούσαν να διασταυρώσουν και να επιβεβαιώσουν τα γεγονότα; Οι αξιωματικοί κατάθεσαν 12 χρόνια καθυστερημένα -μετά τα γεγονότα του 1974- ενώ οι πρώτες καταθέσεις δόθηκαν στην δημοσιότητα 45 χρόνια μετά!
Από χρέος στην ιστορία και την πατρίδα δημοσιοποίησα κάποιες μαρτυρίες 33 και 39 χρόνια μετά τα γεγονότα του 1974. Προσωπικά δεν ξέχασα, θυμάμαι σαν να ήταν χθες. Παραθέτω μερικά ακόμη γεγονότα και μαρτυρίες.
ΣΑΚ-Σχέδιο Αμύνης Κύπρου
Το Σχέδιο Αμύνης Κύπρου (ΣΑΚ) αναθεωρήθηκε τέλη Απριλίου-αρχές Μαΐου του 1974. Τότε υπηρετούσα την θητεία μου στην 3η Ανωτέρα Τακτική Διοίκηση σαν βοηθός του 4ου Επιτελικού Γραφείου με Διευθυντή τον Αντισυνταγματάρχη Χρίστο Φώτη (1ο και 4ο Ε.Γ.). Μου είχε ανατεθεί, από τον Άχνη Χρίστο Φώτη να μεριμνήσω για να δακτυλογραφηθεί το αναθεωρημένο σχέδιο από δακτυλογράφους της Ανωτέρας και να το ελέγξω για την ορθότητα του.
Το Σχέδιο προέβλεπε όλες τις ενέργειες για την απόκρουση τυχόν Τουρκικής εισβολής και για την εξάλειψη των Τουρκοκυπριακών Θυλάκων σε όλη την Κύπρο. Πρόβλεπε επίσης την εμπλοκή της Ελλάδας, σε περίπτωση εισβολής από την Τουρκία, με την αποστολή μιας μοίρας αεροσκαφών της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας.
Το αναθεωρημένο σχέδιο εκτύπωσα σε πολυγράφο στο Υπουργείο Παιδείας, το οποίο βρισκόταν τότε ακριβώς δίπλα από την 3η Ανωτέρα, απέναντι από το παλαιό ΓΣΠ. Ετοίμασα αριθμό αντιτύπων. Γυρίζοντας στην Ανωτέρα παράδωσα τα αντίγραφα στον Άχνη Χρίστο Φώτη και έκαψα τα στένσιλς. Στην συνέχεια παράδωσα στο ΓΕΕΦ αριθμό αντίγραφων του ΣΑΚ όπως προβλέπετο.
Επιθεώρηση πρώτης γραμμής μετά την κατάπαυση του πυρός
Στις 22 Ιουλίου 1974 στις 4.00 το απόγευμα συμφωνήθηκε εκεχειρία και κατάπαυση του πυρός. Την επόμενη το πρωί 23 Ιουλίου 1974, ξεκινήσαμε για τα παραλία την Κερύνειας, ο νέο-αφιχθείς στην Κύπρο Διοικητής της 3ης Ανωτέρας Τακτικής Διοίκησης Συνταγματάρχης Σωτήριος Λιανάς, ο Διευθυντής του 3ου Επιτελικού γραφείου Ιωάννης Σγούρος, με οδηγό τoν Κώστα Κωνσταντίνου και εμένα, με το πολιτικό αυτοκίνητο του Διοικητή μάρκας Mazda. Περάσαμε νοτιοδυτικά του αεροδρομίου της Λευκωσίας και ακολουθήσαμε την διαδρομή προς τα Πάναγρα και Κερύνεια. Περάσαμε από στην ίδια ακριβώς διαδρομή που ακολούθησαν οι φάλαγγες του 286 ΜΤΠ και του 281 ΤΠ στις 20 Ιουλίου 1974 και που βομβαρδίστηκαν από την Τουρκική αεροπορία. Σκηνές απερίγραπτες, η Τουρκική αεροπορία κατέστρεψε σχεδόν ολοκληρωτικά και τα δύο Τάγματα. Χάριν της ιστορίας αναφέρεται ότι το 281 ΤΠ, βάση του οποίου ήταν η Μύρτου, πολύ κοντά στο πέντε μίλι όπου έγινε η Τουρκική εισβολή, βρισκόταν -λόγω πραξικοπήματος- την 19ην Ιουλίου 1974 στην Αθαλάσσα στην Λευκωσία. Το 286 ΜΤΠ, ήταν επίσης -λόγω πραξικοπήματος- στο παλαιό ΓΣΠ, απέναντι από την 3η Ανωτέρα Τακτική Διοίκηση. Και τα δυο τάγματα διατάθηκαν τα χαράματα της 20ης Ιουλίου 1974 να μετακινηθούν στον χώρο απόβασης στη Κερύνεια μέσω Πανάγρων, με τα γνωστά τραγικά αποτελέσματα μετά τον βομβαρδισμό των δυο ταγμάτων από την Τουρκική Αεροπορία.
Φτάσαμε στην πρώτη γραμμή άμυνας που ήταν τα υψώματα απέναντι από το σημείο απόβασης, απέναντι από το Ξενοδοχείο Ζέφυρος, περίπου 600-700 μέτρα από το σημείο απόβασης. Το αρχηγείο της Εθνικής Φρουράς στην περιοχή ένα δίπατο σπίτι το οποίο είχε ανακαταλάβει η Εθνοφρουρά όπως και μικρή περιοχή την οποία είχαν καταλάβει τα Τουρκικά στρατεύματα την πρώτη μέρα της εισβολής. Περπάτησα μέσα από τους πορτοκαλεώνες μέχρι το επόμενο σπίτι προς την παραλία το οποίο είχε λεηλατηθεί προτού υποχωρήσουν οι εισβολείς. Υπήρχαν ριπές στους τοίχους και αίματα στο πάτωμα, ίσως από τραυματίες, όπως υπήρχαν και στο αρχηγείο της Εθνοφρουράς στην περιοχή.
Εκείνο που βλέπαμε ήταν η ανενόχλητη συνεχής αποβίβαση, σε τόσο μικρή απόσταση από μας, στρατιωτών, οχημάτων, πυροβόλων, αρμάτων μάχης, τεθωρακισμένων και πολεμικού υλικού. Η εκεχειρία ήταν στην ουσία η καλύτερη εξέλιξη για τους εισβολείς που προετοιμάστηκαν ανενόχλητοι για την δεύτερη φάση της εισβολής.
Προσπάθεια προέλασης των Τουρκικών στρατευμάτων κατά την εκεχειρία
Πρέπει να αναφέρω ότι οι αναφορές που παίρναμε, κατά την διάρκεια της εκεχειρίας, ήταν ότι σχεδόν σε όλα τα μέτωπα, υπήρχε συνεχής προσπάθεια των Τούρκων να προελάσουν, να καταλάβουν υψώματα, να προχωρήσουν, χρησιμοποιώντας άρματα μάχης και ερπυστριοφόρα τεθωρακισμένα και άλλο εξοπλισμό που είχαν ήδη στην διάθεση τους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα της προσπάθειας των Τούρκων για διεύρυνσης του προγεφυρώματος, που είχε δημιουργηθεί, ήταν αρκετές μέρες μετά την εκεχειρία, ενημερωθήκαμε ότι τουρκικά άρματα μάχης προσπάθησαν πάνω από την Λάπηθο και Καραβά, μέσα από χωμάτινο δρόμο του Πενταδάκτυλου που οδηγούσε προς την Βασίλεια και τα Πάναγρα, να προελάσουν δυτικά προς την Μύρτου. Φτάσαμε στο σημείο σε χρόνο ρεκόρ αφού είμαστε ήδη στην περιοχή της Μύρτου με τον Διοικητής της 3ης Ανωτέρας και τον Διευθυντή του 3ου Επιτελικού Γραφείου.
Το πρώτο άρμα έπεσε πάνω σε νάρκη που είχαν τοποθετήσει στρατιώτες μας ενώ υπήρξε και επιτυχημένη βολή με ΠΑΟ στις ερπύστριες του πρώτου άρματος, που είχε σαν αποτέλεσμα την ακινητοποίηση του. Ακολουθούσαν ακόμη 3 άρματα τα οποία επίσης ακινητοποιήθηκαν. Όπως μας ανάφεραν οι στρατιώτες μόλις χτυπήθηκαν τα άρματα οι Τούρκοι τα εγκαταλείψαν και τράπηκαν σε φυγή εγκαταλείποντας και τα 4 άρματα.
Μπήκα μέσα στο πρώτο άρμα. Εκεί υπήρχε ξηρά τροφή και τσιγάρα με την εκτύπωση ASKER (που σημαίνει στρατός), δεν βρήκα έγγραφα η οτιδήποτε άλλο σημαντικό. Μέχρι να φύγουμε από την περιοχή ακούστηκε μια βολή πυροβόλου. Ενημερωθήκαμε, όταν φτάσαμε στην 2η Ανωτέρα στην Μόρφου, ότι εθνοφρουρός που περιεργαζόταν το πρώτο άρμα πάτησε τον μοχλό εκτόξευσης του βλήματος που ήταν στο πυροβόλο του άρματος. Είχαμε τραυματίες.
Τα Ελληνικά πολεμικά Αεροπλάνα που δεν ήρθαν ποτέ
Όπως προαναφέραμε στο ΣΑΚ (Σχέδιο Αμύνης Κύπρου) προβλέπετο η ενίσχυση της Εθνοφρουράς, σε περίπτωση εισβολής της Τουρκίας, από μια μοίρα πολεμικών αεροσκαφών, που θα εξορμούσαν από την Κρήτη.
Γνωρίζοντας, από πρώτο χέρι, τον σχεδιασμό περιμέναμε τα αεροπλάνα, με την έναρξη των βομβαρδισμών και της εισβολής στις 20 Ιουλίου 1974, άλλα μάταια. Υπάρχουν μαρτυρίες από αξιόπιστες πηγές ότι την 21ην προς 22αν Ιουλίου 1974 δόθηκε διαταγή απογείωσης των μαχητικών Φαντομ που μετακινηθήκαν στην Κρήτη για προσβολή των Τουρκικών αποβατικών που βρίσκονταν στο πέντε μίλι στην Κερύνεια, διαταγή που ανακλήθηκε δύο φορές μέσα σε λίγα λεπτά. Διαφορετική θα ήταν η έκβαση των γεγονότων αν κτυπούσε η Ελληνική Πολεμική Αεροπορία.
Στις 14 Αυγούστου 1974 μετακινηθήκαμε -Διοίκηση 3ης Ανωτέρας Τακτικής Διοίκησης- στο Γυμνάσιου Στροβόλου, αφού ήταν πλέον σίγουρο, μετά το ναυάγιο των συνομιλιών στην Γενεύη, ότι θα ακολουθούσε η δεύτερη φάση της εισβολής.
Ξεκίνησαν οι βομβαρδισμοί και η προέλαση των Τούρκων εισβολέων. Οι μονάδες της Εθνοφρουράς και της ΕΛΔΥΚ έδιναν έναν άνισο αγώνα. Το πυροβολικό κτυπούσε τον εχθρό. Πρέπει να ήταν γύρω στο μεσημέρι της 15 Αυγούστου 1974 όταν πήραμε σήμα ότι θα έρχονταν, για υποστήριξη των δυνάμεων της Εθνοφρουράς, μαχητικά της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας. Θυμάμαι, πως μας ενημέρωναν και για τους χρωματισμούς των φωτοβολίδων που θα έριχναν για να μην τα κτυπούν τα αντιεμπορικά μας. Ζητωκραυγάσαμε μόλις πήραμε το σήμα. Τα περιμένουμε ακόμα!
Πέρασαν ήδη 45 χρόνια! Καταφέραμε να επιβιώσουμε. Η Κυπριακή Δημοκρατία άντεξε, δεν παραδόθηκε στον εισβολέα. Είναι Διεθνώς αναγνωρισμένη, μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Να την προστατεύσουμε. Χρέος προς όλους όσους πολέμησαν και θυσιάστηκαν για την ελευθερία της Πατρίδος.
Ο Θεόδωρος Χαραλάμπους είναι Καθηγητής Πανεπιστήμιου
