Έχουμε την δυνατότητα, 48 χρόνια μετά το 1974, να ερευνούμε και να μελετούμε, επίσημα έγγραφα που έχουν αποδεσμευθεί και που έχουν άμεση σχέση με τα τραγικά γεγονότα του 1974. Παραθέτω αντιπροσωπευτικά τηλεγραφήματα που επιβεβαιώνουν την έγκαιρη γνώση που είχε ο Χένρι Κίσινγκερ για την εισβολή, την αδράνεια και αδιαφορία των ΗΠΑ να παρέμβουν προς την Τουρκία, για αποτροπή της εισβολής, την παραπλάνηση με την επιβολή της “αυτοσυγκράτησης” προς την Χούντα και αύτη προς την Εθνική Φρουρά, με προφορική διαταγή! Ακόμη μερίμνησαν όπως μηδενιστή η πιθανότητα εμπλοκής της Ελλάδας στις πολεμικές επιχειρήσεις, με τον εκβιασμό της διακοπής στρατιωτικής βοήθειας (από τις ΗΠΑ στην Ελλάδα), ενώ δεν έπραξαν το ίδιο προς την Τουρκία που εισέβαλε στην Κύπρο. Ακόμη και για την κατάπαυση του πυρός έγινε συμφωνία, παρασκηνιακά, από τον Κίσινγκερ και τον Ετζεβιτ, αφού είχαν επιτευχθεί οι στόχοι του Τουρκικού Επιτελείου με την εδραίωση του προγεφυρώματος στο πέντε μίλι.
Τηλεγράφημα 19.7.1974, ώρα 06.53 (Παρασκευή) Από τον Πρέσβη των ΗΠΑ στην Άγκυρα προς τον Χένρι Κίσινγκερ, τον Τζο Σίσκο και αρκετούς άλλους αποδέκτες αναφορικά με τις πρώτες δηλώσεις του Πρωθυπουργού της Τουρκίας, με την επιστροφή του από το Λονδίνο. Ο πρέσβης αναφέρει σχετικά : “Η αναφορά του Ετσεβίτ για τις «24 ώρες» ίσως συνδέεται εν μέρει με τη συνεδρίαση του Κοινοβουλίου που έχει προγραμματιστεί για το απόγευμα της 20ης Ιουλίου. Ωστόσο, πολλοί άλλοι παράγοντες αναμφίβολα παίζουν επίσης ρόλο: 1. Οι στρατιωτικές προετοιμασίες για επέμβαση βρίσκονται τώρα στο αποκορύφωμα και δεν μπορεί να διατηρηθεί για πολύ αυτή η κατάσταση χωρίς επιδείνωση. 2. Η πάροδος του χρόνου θα αποδυνάμωνε την πιθανότητα παρέμβασης και αυτό θα μείωνε την πίεση που μπορούν να ασκήσουν οι Τούρκοι για ευνοϊκή λύση για αυτούς. 3.Η καθυστέρηση θα έδινε περισσότερο χρόνο στην Ελληνική πλευρά να προετοιμαστεί για να αντιταχθεί στην παρέμβαση.”
Τηλεγράφημα 20.7.1974, ώρα 003.30 (Σάββατο) Από τον Πρέσβη των ΗΠΑ στην Λευκωσία Ρότζερ Ντέιβις προς τον Χένρι Κίσινγκερ και το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ και αναφέρει: “Η Ύπατη Αρμοστεία του Ηνωμένου Βασιλείου στην Λευκωσία μόλις ενημερώθηκε από τον Τούρκο Πρέσβη ότι η Κυβέρνηση της Τουρκίας αποφάσισε την στρατιωτική επέμβαση. Μεγάλη Τουρκική Δύναμη βρίσκεται στα ανοιχτά της ακτής και Τουρκικά αεροπλάνα καθ’ οδόν. Αμερικανοί στον Γερόλακκο έχουν δει αεροπλάνα.” Και ακολουθεί στις 03.55 νέο τηλεγράφημα που ανέφερε: “Πέφτουν πλέον βόμβες σε Λευκωσία και Κερύνεια.”
Τηλεγράφημα 20.7.1974, ώρα 04.10 (Σάββατο) Από το AMEMDZSSY-NICOSIA προς τον Κίσινγκερ όπου αναφέρει: “O Υπουργός Εξωτερικών Δημητρίου μόλις μας ενημέρωσε ότι μίλησε με τον Διοικητή της Εθνικής Φρουράς Γεωργίτση που λέει ότι η Εθνοφρουρά δεν θα πυροβολήσει εάν οι Τούρκοι δεν εισβάλουν ή ανοίξουν πυρ. Εάν ωστόσο επιχειρήσουν να εισβάλουν ή να ανοίξουν πυρ, η Εθνική Φρουρά θα αντεπιτεθεί.”
Τηλεγράφημα 20.7.1974, ώρα 04.22 (Σάββατο) Από το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ προς την Πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα και τον Λευκό Οίκο όπου βρισκόταν ο Κίσινγκερ λόγω του σκανδάλουWatergate.Αναφέρεται στην πρώτη παράγραφο του τηλεγραφήματος : “Ο Σίσκο μόλις ανέφερε ότι η Κυβέρνηση της Τουρκίας έχει λάβει οριστική απόφαση να αποβιβάσει δυνάμεις στην Κύπρο, οι πληροφορίες μας είναι οι ίδιες. Θα πρέπει να έρθετε αμέσως σε επαφή με τον Πρωθυπουργό και τον Ιωαννίδη και να τους περάσετε το μήνυμα, από την Τουρκική Κυβέρνηση, ότι τα τουρκικά στρατεύματα δεν θα ανοίξουν πυρ αν δεν το κάνουν οι Έλληνες. Καλούμε τους Έλληνες να επιδείξουν βαθμό αυτοσυγκράτησης.”
Τηλεγράφημα 20.7.1974, ώρα 06.34 (Σάββατο) Από το τον Ρόμπερτ Ινγκερσολ , Αναπληρωτή Υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, προς το ΝΑΤΟ και αριθμό στρατιωτικών αξιωματούχων όπου ανακοινώνεται η έναρξη της Τουρκικής εισβολής. Αναφέρει στην πρώτη παράγραφο: “Πληροφορούμαστε ότι περίπου στις 22.30, 19 Ιουλίου αναφέρθηκε ότι Τουρκική αμφίβια δύναμη προσέγγισε την Κύπρο βόρεια της περιοχής Κερύνειας. Στις 20 Ιουλίου 02.25, ενημερωθήκαμε για την απόφαση της Τουρκίας να αποβιβάσει δυνάμεις στην Κύπρο. Περίπου 2.000 άνδρες αναφέρεται ότι επιβιβάστηκαν σε σκάφη αποβίβασης και αρκετές εκατοντάδες αερομεταφερόμενες δυνάμεις έχουν αναφερθεί ότι έχουν ριχθεί στη Λευκωσία.”
Τηλεγράφημα 20.7.1974, ώρα 08.54 (Σάββατο) Από το τον Ρόμπερτ Ινγκερσολ , (Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ) προς τις Πρεσβείες των ΗΠΑ στην Αθήνα και Άγκυρα και ζητεί από τον Πρέσβη των ΗΠΑ στην Άγκυρα: “Θα πρέπει να ενημερώσετε τους Τούρκους ότι στην Αθήνα είπαν στον Τζο Σίσκο, ότι αν οι Τούρκοι δεν αποσυρθούν αμέσως από το νησί, οι Έλληνες θα κηρύξουν την Ένωση και θα κηρύξουν πόλεμο. Είπαμε στους Έλληνες ότι αν κηρύξουν πόλεμο θα τους κόψουμε κάθε στρατιωτική βοήθεια. Θα πρέπει περαιτέρω να δηλώσετε στους Τούρκους ότι τους ζητάμε επίσημα κατάπαυση του πυρός και ότι ο Σίσκο θα έρθει στην Άγκυρα.”
Τηλεγράφημα 20.7.1974, ώρα 13.01 (Σάββατο) Από τον Πρέσβη των ΗΠΑ στην Λευκωσία ΡότζερΝτέιβις προς τον Κίσινγκερ, το ΝΑΤΟ και άλλους αποδέχτες όπου αναφέρει: “Ο Δημητρίου έδωσε την πληροφορία από την Εθνοφρουρά ότι δεν θα συμφωνούσαν σε κατάπαυση του πυρός στο νησί μέχρι να απομακρυνθούν όλες οι Τουρκικές δυνάμεις.”
Τηλεγράφημα (ανακοίνωση) 22.7.1974, ώρα 03.00 (Δευτέρα) Από Χένρι Κίσινγκερ σχετικά με την κατάπαυση του πυρός στην Κύπρο όπου αναφέρει: “Η κυβέρνηση των ΗΠΑ ανακοινώνει ότι η Κυβέρνηση της Ελλάδας και της Τουρκίας συμφωνούν για την κατάπαυση του πυρός, όπως προβλέπεται από το ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας της 20ης Ιουλίου 1974, στις 14.00 GMT στις 22 Ιουλίου. Αυτή η ανακοίνωση θα επιβεβαιωθεί από την Ελληνική και την Τουρκική κυβέρνηση στις 3.00 π.μ. EDT, 9.00 π.μ. ώρα Αθήνας και 10.00 π.μ. ώρα Άγκυρας.”
Προηγήθηκε τηλεφωνική συνομιλία του Κίσινγκερ με τον Μπουλεντ Ετζεβιτ, πρωθυπουργό της Τουρκίας την 21.7.1974 στις 11.26 π.μ. και στις 1.25 μ.μ. της ίδιας μέρας. Στο πρώτο τηλεφώνημα ο Ετζεβιτ ζήτησε μικρή ανάπαυλα για να συνεννοηθεί με τον Αρχηγό των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων, για την κατάπαυση του πυρός και ανάφερε: “Our Chief of General Staff is here. I will speak with him. We will leave the other subjects and then telephone you say within half an hour”
Είναι σημαντικό όπως αξιοποιηθούν από τους ιστορικούς και ερευνητές οι νέες πηγές και μαρτυρίες για τα γεγονότα του 1974. Σημαντικό να μελετηθούν προσεχτικά τα αποδεσμευμένα έγγραφα στο Ηνωμένο Βασίλειο και στις ΗΠΑ. Εισήγηση μου η Βουλή των Αντιπροσώπων να αναλάβει σχετική πρωτοβουλία. Επιβάλλεται να καταγραφούν στον Φάκελο Κύπρου τα νέα στοιχεία και οι μαρτυρίες που υπάρχουν. Το χρωστάμε στις νέες γενιές.
O Θεόδωρος Χαραλάμπους είναι Καθηγητής Πανεπιστημίου
