Με αφορμή την τρέχουσα επικαιρότητα που βρίθει από γεγονότα κατά τα οποία η πλαστική χειρουργική είναι απαραίτητη σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό για να επανορθώσει βλάβες του σώματος ή της υγείας που προκλήθηκαν από έκνομες πράξεις, κρίνεται σκόπιμο να αναλυθεί το νομικό πλαίσιο για τις πλαστικές επεμβάσεις και η ευθύνη του ιατρού που τις πραγματώνει. Πριν προχωρήσουμε στην ανάλυση των ανωτέρω, κρίνεται απαραίτητος ο ορισμός της πλαστικής χειρουργικής και η κατηγοριοποίηση των πλαστικών επεμβάσεων.
Ποιος ο ορισμός της πλαστικής χειρουργικής;
Η πλαστική χειρουργική αποτελεί έναν κλάδο της γενικής χειρουργικής της ιατρικής επιστήμης, που έκανε την εμφάνισή της τον 5ο αιώνα π.Χ, ενώ σημείωσε αλματώδη πρόοδο μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Τότε οι χειρούργοι ιατροί ανέλαβαν να αποκαταστήσουν ή να βελτιώσουν ακρωτηριασμένα μέλη σώματος ή τις παραμορφώσεις που είχαν προκληθεί σε ανθρώπους από τραυματισμούς. Ιδίως μετά το 1970 ως σήμερα, η πλαστική χειρουργική εξελίσσεται ραγδαία και εμφανίζονται διαρκώς νέες μορφές και τεχνικές, που προσφέρουν μεγαλύτερη ασφάλεια στον ασθενή , λιγότερα τραύματα και μονιμότερα αποτελέσματα.
Η ιδιαιτερότητα της πλαστικής χειρουργικής σε σχέση με την γενική χειρουργική αλλά και όλους τους άλλους κλάδους της ιατρικής επιστήμης έγκειται στο ότι μια πλαστική επέμβαση δεν είναι απαραίτητη πάντα για να αποκαταστήσει μια βλάβη στην υγεία αλλά για να βελτιώσει χαρακτηριστικά εξωτερικής εμφάνισης, που πολλές φορές είναι υποκειμενική η κρίση του ασθενούς για το μέτρο και την έκταση της επέμβασης. Το γεγονός αυτό καθιστά τόσο την ευθύνη του πλαστικού ιατρού πιο πολύπλοκη σε σχέση με την ευθύνη ιατρών άλλων ειδικοτήτων, όσο και τη συναίνεση του ασθενούς πιο κρίσιμη και πιο συγκεκριμένη σε σχέση με επεμβάσεις που κρίνονται απαραίτητες να γίνουν για να αποκατασταθεί βλάβη της υγείας ή να αποτραπεί σίγουρη κατά τα ιατρικά δεδομένα επιδείνωση της υγείας του ασθενούς ή και άμεσος κίνδυνος ζωής του ασθενούς.
Ποια η διάκριση των πλαστικών επεμβάσεων;
Σήμερα παρά τις επιφυλάξεις που είχαν αρχικά διατυπωθεί, δεν αμφισβητείται η κοινωνική αποδοχή των πλαστικών επεμβάσεων. Για να εκτιμηθεί η νομική σημασία των πλαστικών επεμβάσεων στο πλαίσιο του ιατρικού δικαίου μπορούμε να προχωρήσουμε στη διάκριση αυτών σε τέσσερις κατηγορίες: α) Στις κυρίως θεραπευτικές . β) στις αισθητικές , γ) τις κοσμητικές και δ) σε αυτές που αντιβαίνουν στα χρηστά ήθη.
Πιο συγκεκριμένα :
Α) Οι κυρίως θεραπευτικές πλαστικές επεμβάσεις είναι στην κυριολεξία επανορθωτικές. Με αυτές επιδιώκεται η αποκατάσταση της χρησιμότητας-λειτουργικότητας του οργάνου ή ακόμη και η προφύλαξή του από ενδεχόμενο κίνδυνο μιας νόσου. Είναι απόλυτα δικαιολογημένες, εφόσον με αυτές επιδιώκεται η αποκατάσταση δυσμορφιών και ανωμαλιών που είτε υπάρχουν εκ γενετής είτε είναι επίκτητες και οφείλονται σε διάφορα τραύματα από εργατικά, τροχαία ή άλλα ατυχήματα είτε από εγκαύματα καυστικών υγρών και οξέων. Παραδείγματα δυσμορφιών που υπόκεινται σε τέτοιες επεμβάσεις είναι η μεγάλη παρέκκλιση της μύτης που προκαλεί αναπνευστικά προβλήματα, η υπερπλασία πτερυγίων των ώτων, τα εκτεταμένα δερματικά εγκαύματα από καυστικά υγρά και οξέα και η αποκατάσταση των ακρωτηριασμών. Είναι γνωστό ότι οι σωματικές αυτές ανωμαλίες έχουν δυσμενή επίδραση στη φυσική και ψυχική υγεία των ατόμων ενώ παράλληλα διευκολύνουν την ανάπτυξη νευρώσεων και ψυχολογικών συμπλεγμάτων. Κατά συνέπεια αυτή η πρώτη κατηγορία πλαστικών επεμβάσεων έχει θεραπευτικό χαρακτήρα και η κοινωνική προσφορότητά τους δεν αμφισβητείται.
Β) Οι αισθητικές επεμβάσεις αποβλέπουν στη διόρθωση παραμόρφωσης ή ελαττώματος και στοχεύουν στην αποκατάσταση κάθε απόκλισης από την φυσιολογική εμφάνιση του ατόμου. Οι επανορθωτικές αυτές επεμβάσεις μολονότι δεν έχουν πρωτίστως θεραπευτικό σκοπό και δεν αποτρέπουν κάποιον κίνδυνο επιδείνωσης της υγείας ούτε θεραπεύουν κάποιο πρόβλημα σημαντικό, ωστόσο είναι κοινωνικώς αποδεκτές διότι αποβλέπουν στο να απαλλάξουν κάποιο άτομο από ψυχολογικά προβλήματα και το βοηθούν να αναπτύξει την προσωπικότητά του όσο γίνεται πιο απερίσπαστα.
Γ) Οι κοσμητικές επεμβάσεις αποβλέπουν όχι στο να αποκαταστήσουν κάποια ουσιώδη εμφανή ατέλεια, αλλά να διορθώσουν επουσιώδη ή ασήμαντη ή υποκειμενική ατέλεια ή να προσδώσουν παραπάνω κάλος (λ.χ με τη διαμόρφωση μιας καθ΄ όλα φυσιολογικής μύτης στη γνωστή γαλλική ). Στις επεμβάσεις αυτές δεν υφίσταται θεραπευτικός σκοπός, μιας και αποσκοπούν μόνο στη βελτίωση της εξωτερικής εμφάνισης και η κρίση είναι καθαρά υποκειμενική. Βέβαια από την άλλη δεν μπορεί να καταδικαστεί το δικαίωμα ατόμου σε μια καλαίσθητη επέμβαση προκειμένου να βελτιώσει κάποια χαρακτηριστικά του.
Δ) Οι πλαστικές επεμβάσεις αντίθετες στα χρηστά ήθη χαρακτηρίζονται εκείνες οι επεμβάσεις που προσκρούουν στο αίσθημα της ευπρέπειας κάθε μέσου σκεπτόμενου ανθρώπου. Τελούνται για να δικαιολογήσουν τέλεση εγκλήματος ή να υποθάλψουν εγκληματία. Αποτελούν πράξεις με μειωμένο ηθικό και κοινωνικό έρεισμα και εκτός των άλλων δεν καλλιεργούν την προβολή του ιατρού, επιστημονική και ηθική. Ειδικότερα , ο πλαστικός χειρουργός που προβαίνει εν γνώσει του στην αλλαγή χαρακτηριστικών κάποιου με σκοπό να ματαιώσει τη δίωξη για κακούργημα ή πλημμέλημα υποδίκου, διαπράττει το ποινικό αδίκημα της υπόθαλψης εγκληματία (άρθρο 231 Π.Κ). Η συναίνεση αυτού που υφίσταται την επέμβαση σε αυτή την περίπτωση δεν αίρει τον άδικο χαρακτήρα της πράξης.
Ποια η ιατρική ευθύνη του πλαστικού χειρουργού;
Η ευθύνη του πλαστικού χειρουργού για πράξεις ή παραλείψεις τους διακρίνεται σε ποινική(απορρέει από πράξεις ή παραλείψεις από τις οποίες προέκυψε κάποιο ποινικό αδίκημα που έθεσε σε κίνδυνο κάποιο έννομο αγαθό ή το έβλαψε, λ.χ σωματική βλάβη και για την προσβολή του οποίου ο Ποινικός κώδικας προβλέπει την επιβολή ποινής) , πειθαρχική (απορρέει από παραβάσεις του Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας και η οποία έχει ως συνέπεια την επιβολή κυρώσεων σε αυτούς προς το σκοπό της αποκατάστασης του κύρους και της αξιοπρέπειας του ιατρικού σώματος) και αστική , με υποχρέωση αποζημίωσης από αδικοπραξία που προβλέπεται στον Αστικό κώδικα (άρθρα 914 επ). Η ευθύνη από τη μία αιτία βέβαια δεν αποκλείει την ευθύνη ή τη δίωξη για την άλλη.
Είναι δεδομένο ότι με βάση την ανωτέρω διάκριση των πλαστικών επεμβάσεων, όπου ο θεραπευτικός χαρακτήρας κυριαρχεί, η ευθύνη του ιατρού είναι μειωμένη σε σχέση με τις επεμβάσεις που κυριαρχεί ο αισθητικός χαρακτήρας. Στις επεμβάσεις που έχουν σκοπό τη θεραπεία μιας πάθησης ή την αποτροπή επιδείνωσης της υγείας του ασθενούς η στάθμιση κόστους- οφέλους είναι μεγαλύτερη και η ευθύνη του πλαστικού χειρουργού μειώνεται. Όπου ο σκοπός είναι καθαρά αισθητικός η ευθύνη του πλαστικού χειρουργού είναι μεγαλύτερη. Μειώνεται με την ενδελεχή ενημέρωση του ασθενούς και τη συναίνεσή του μεν αλλά ο ιατρός πρέπει να βάλει σε αυτή την περίπτωση ένα όριο σε ενδεχόμενες παράλογες απαιτήσεις του εγχειριζόμενου, με βάση τους ιατρικούς κανόνες που γνωρίζει και με βάση το να μην προκληθεί ανεπανόρθωτη βλάβη στην υγεία του ασθενούς και χειρότερα αποτελέσματα από αυτά που θα επερχόταν αν η επέμβαση δεν πραγματοποιηθεί.
Ποια η σημασία της ενημέρωσης του ασθενούς πριν τη διενέργεια πλαστικής επέμβασης και ποια η σημασία της συναίνεσης του ασθενούς;
Η ενημέρωση του ασθενούς αποτελεί θεμελιώδες ηθικό ζήτημα της σχέσης ιατρού-ασθενή και παρουσιάζεται ως ειδικότερη έκφανση του δικαιώματος αυτοδιάθεσης του ατόμου. Η σημασία της ενημέρωσης καταδεικνύεται από το γεγονός ότι συνδέεται στενά με τη συναίνεση του ασθενούς. Η ανάγκη να δώσει τη συναίνεσή του αυτός που θα υποστεί τη χειρουργική επέμβαση προϋποθέτει τη σαφή, πλήρη, λεπτομερή, έγκυρη και έγκαιρη διαφώτισή του. Συνεπώς ο ιατρός οφείλει να ενημερώσει πλήρως τον ενδιαφερόμενο για το είδος, τη φύση και το σκοπό της πλαστικής επέμβασης και για όλους τους κινδύνους και τις επιπλοκές που συνδέονται με αυτήν, ανεξαρτήτως της στατιστικής πιθανότητας επέλευσής τους, προκειμένου ο υποψήφιος εγχειριζόμενος να σταθμίσει τα υπέρ και τα κατά της επικείμενης επέμβασης πριν δώσει τη συναίνεσή του.
Ποια είναι μέχρι στιγμής η δικαστική αντιμετώπιση της βλάβης από ιατρικές πλαστικές επεμβάσεις σε ό,τι έχει να κάνει με τις αξιώσεις αποζημίωσης;
Σε ο,τι αφορά τη δικαστική αντιμετώπιση και την υποχρέωση για αποζημίωση ως προς τον ασθενή αν υπάρχει αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της επέμβασης και βλάβης της υγείας του ασθενούς αξίζει να σημειώσουμε ότι η στάση του δικαστή απέναντι στον πλαστικό χειρουργό είναι πιο επιφυλακτική, σε αντιδιαστολή με ιατρούς άλλων ειδικοτήτων που θεωρούνται παραδοσιακά πιο χρήσιμες, πιο αναγκαίες και πιο ωφέλιμες. Ο έλεγχος από το δικαστήριο περιλαμβάνει όλες εκείνες τις παραμέτρους που είναι αναγκαίες για να διαπιστωθεί αν η επέμβαση έγινε lege artis, δηλαδή σύμφωνα με τους κανόνες της ιατρικής επιστήμης και αν υπάρχει ιατρική αμέλεια σε ποιο βαθμό υπάρχει. Ο πλαστικός ιατρός μπορεί, ανάλογα την περίπτωση και την έκταση της βλάβης να υποχρεωθεί είτε να αποδώσει ολόκληρη την αμοιβή που έλαβε για την πραγμάτωση της πλαστικής επέμβασης, είτε να καταβάλλει αποζημίωση που περιλαμβάνει τη δαπάνη για νέα χειρουργική επέμβαση και νοσήλια είτε να πληρώσει και εύλογη χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης (932 Α.Κ), ανάλογα την έκταση της ζημίας, είτε να απαλλαγεί από κάθε ευθύνη του αν αποδείξει στο δικαστήριο ότι δεν υπάρχει αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της βλάβης του ασθενούς και της επέμβασης που διενεργήθηκε.
Τέλος, κατόπιν σύντομης έρευνας στη νομολογία, τα τελευταία έτη υπάρχουν από το 2009 και μετά γύρω στις δεκαεφτά αποφάσεις που αφορούν ιατρική ευθύνη για πλαστικές επεμβάσεις που μπορεί κάποιος να ανατρέξει για να διαπιστώσει πως κρίθηκε η ιατρική ευθύνη του πλαστικού χειρουργού από το δικαστήριο. (Ενδεικτικά 3357/2011 Εφ. Αθ, 687/2013 Α.Π, 1741/2013 Α.Π, 409/2010 Εφ. Λαρ, 52/2010 Μον. Πρ. Αθ.)
Ο Ηρακλής Μουράβας είναι Δικηγόρος Βόλου, Μ.Δ.Ε Εμπορικού και Αστικού Δικαίου
