Την τελευταία εικοσαετία, και με περιοδικώς αυξανόμενη συχνότητα, διασταυρωνόμαστε επί σχεδόν καθημερινής βάσεως με τις γενικές έννοιες του κράτους προνοίας και πρόληψης, οι οποίες είναι γνωρίσματα του συστήματος του δυτικού πολιτισμού. Η στόχευση των θεμελιωδών αυτών αρχών είναι η εκ των προτέρων φροντίδα για την κάλυψη αναγκών ή την αντιμετώπιση κινδύνων και η κοινωνική μέριμνα για όλους τους πολίτες, ειδικά για τους κοινωνικά και οικονομικά ασθενέστερους.
Ωστόσο, παρά την όποια προσπάθεια της πολιτείας να δημιουργήσει το πολυπόθητο κράτος προνοίας διαμέσου επενδύσεων σε δομές και δράσεις για την καταπολέμηση κοινωνικό – οικονομικών στρεβλώσεων και ανισοτήτων, τα τελευταία δείχνουν τάση συνέχισης της όξυνσης τους. Εγκληματικότητα, λεκτικός/σχολικός εκφοβισμός, προσβολές των δικαιωμάτων γενετήσιας ελευθερίας, αναξιοκρατία, διαφθορά, μηδενική κοινωνική ευσυνειδησία, απώλεια ενσυναίσθησης, έλλειψη παραγωγικού διαλόγου, fake news, χαμηλοί ρυθμοί ανάπτυξης, απουσία τεχνογνωσίας είναι μερικά από τα προβλήματα, τα οποία για πολλούς λόγους και παρόλο τις κρατικές και ιδιωτικές προσπάθειες συνεχίζουν να υφίστανται και κακοφορμίζουν.
Εξ’ αυτών των λόγων, αποτελεί διατρανωμένη πεποίθηση μου ότι ο τομέας της παιδείας είναι ο μίτος της Αριάδνης προκειμένου να εξέλθουμε από τον λαβύρινθο της στασιμότητας και της συνεχώς παρακμάζουσας κοινωνίας μας. Η παροχή ορθά δομημένης παιδείας στις νεολαίες και στους νεολαίους, στους μαθητές και στις μαθήτριες, βασισμένη σε ένα ολοκληρωμένο στρατηγικό σχέδιο, το οποίο θα λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες και ιδεολογίες που εδώ και χρόνια έχουν εγκαταλειφθεί, αποτελεί το σημείο αναφοράς, το Α και το Ω ενός κράτους ευμάρειας βασισμένο στην θεμελιώδη αρχή του κράτους προνοίας. Να σας επιστήσω την προσοχή στην χρήση του όρου παιδεία. Θεωρώ προϊόν ψευδαίσθησης να χρησιμοποιείται η λέξη εκπαίδευση προκειμένου να αποδοθεί το σύνολο των δραστηριοτήτων της σχολικής διαδικασίας. Ο Πλάτων κάπου στον 5ο με 4ο αιώνα π.Χ. τόνιζε : «Πάσα τε επιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης και της άλλης αρετής, πανουργία τις, και ου σοφία φαίνεται», δηλαδή κάθε επιστήμη, όταν χωρίζεται από τη δικαιοσύνη και την υπόλοιπη αρετή, γίνεται πανουργία και όχι σοφία. Η παιδεία είναι αυτή που σου μαθαίνει να ξεχωρίζεις το καλό από το κακό. Σε διδάσκει τι είναι δικαιοσύνη και τι σεβασμός. Από την άλλη, η εκπαίδευση επιτελεί το ρόλο του μορφωτικού αγαθού μέσω του οποίου αποκτάς γνώσεις, που με τη σειρά τους θ᾽ αποτελέσουν εφόδιο για ένα καλό βιοτικό επίπεδο. Επομένως, η εκπαίδευση θα πρέπει να ιδωθεί ως υποσύνολο της παιδείας και όχι ξεχωριστό κομμάτι αυτής. Ένα αξιόλογο στρατηγικό σχέδιο της πολιτείας σχετικά με το θέμα αυτό οφείλει να εκκινήσει με αφετηρία αυτό το αξίωμα.
Η σωστή παροχή παιδείας θα μπορούσε να αποτελέσει τον ακρογωνιαίο λίθο για την αντιμετώπιση πολλών κοινωνικών προβλημάτων και της οικονομικής και τεχνολογικής ανάπτυξης μια χώρας. Το σύστημα παιδείας πρέπει να έχει ως στόχο να προετοιμάσει και εφοδιάσει τους νέους για να απαντήσουν τις προκλήσεις του μέλλοντος τους σε επίπεδο κοινωνίας και εργασίας. Αυτή η προετοιμασία δεν είναι δυνατό να επιτευχθεί με τις σημερινές πρακτικές, οι οποίες βασίζονται στην στείρα γνώση, στο διάβασμα απλώς για να «πάρουμε καλούς βαθμούς» και να επιτύχουμε σε εξετάσεις. Ένα σύστημα παιδείας οφείλει, μέσα στα άλλα, να διδάξει και εμφυσήσει στους νέους συγκεκριμένες δεξιότητες όπως αυτές της κριτικής ικανότητας, της δημιουργικότητας, της επικοινωνίας, της επιχειρηματικότητας κ.α. Παραδείγματος χάριν κριτική ικανότητα είναι: «η νοητική και συναισθηματική λειτουργία κατά την οποία το άτομο αξιολογεί την αξιοπιστία των πληροφοριών και αποφασίζει τι να σκεφτεί ή τι να κάνει μέσω συλλογισμών που γίνονται με βάση όλα τα δυνατά στοιχεία που μπορεί να έχει στη διάθεσή του». Εξ’ αυτού του ορισμού μπορεί να αντιληφθεί κάποιος, εάν η μεγαλύτερη μερίδα του πληθυσμού γνώριζε αυτή τη δεξιότητα, πόσο θα δυσχεραινόταν η διάδοση των fake news, η εγκαθίδρυση μιας πιο δίκαιης κοινωνίας, η άνθιση του παραγωγικού διαλόγου και η ανάπτυξη νέων ιδεών αξιοκρατικά.
Πακτωλός χρημάτων, έως σήμερα, έχει απορροφηθεί για την αναδιάρθρωση της δικαιοσύνης, την καταπολέμηση της βίας στους αθλητικούς χώρους, την καταπολέμηση παντός είδους καταχρήσεων, την καταπολέμηση της διαφθοράς, την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας κ.α. Μέχρι τώρα όλα τα σχέδια είτε απέτυχαν παταγωδώς είτε επέφεραν ανεπαίσθητες βελτιώσεις.
Εάν εντάσσαμε την υψηλών προδιαγραφών παροχή παιδείας ως κεντρικό άξονα της δομής του κράτους, τότε και μόνο τότε θα μπορούσαμε να κάνουμε λόγο για κράτος προνοίας και κράτος δικαίου. Η ουσιαστική παιδεία ως ανωτέρω εκτέθηκε θα επέφερε σεβασμό στην ανθρώπινη ζωή, ύπαρξη δικαιοσύνης και αίσθημα ισότητας, αρμονική κοινωνική συμβίωση, σεβασμό στη διαφορετικότητα.
Κάτι τέτοιο όσο μεγαλόπνοο και εάν φαντάζει δεν είναι ακατόρθωτο. Χρειάζεται διαθεσιμότητα και σωστή διαχείριση πόρων, υποστήριξη από το κράτος, ορθά στοχευμένη νομοθεσία και χάραξη πολιτικών από την κεντρική κυβέρνηση. Μα πάνω από όλα χρειάζεται δύο απαραίτητα συστατικά. Πρώτον αγνή, καθαρή, απροκατάληπτη βούληση από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη και δεύτερον άξιους παιδαγωγούς. Προσωπική μου άποψη αποτελεί το ότι το επάγγελμα δάσκαλος, δεν είναι απλά ένα επάγγελμα αλλά δημόσιο λειτούργημα, πιο σημαντικό και από αυτά του νομικού ή του ιατρού. Επίσης, η λέξη παιδαγωγός ταιριάζει απόλυτα προκειμένου να περιγράψει το έργο που αναλαμβάνουν όσοι ασχολούνται με την μαθησιακή διαδικασία σε οποιαδήποτε εκπαιδευτική βαθμίδα.
Συχνά, σε προσωπικές μας συζητήσεις με διάφορα πρόσωπα κάνουμε αναφορά σε κράτη όπως η Φινλανδία, η Σουηδία, η Ολλανδία κ.λπ. σχετικά με τον άριστο βαθμό οργάνωσης της κοινωνίας τους, τους τρελούς ρυθμούς ανάπτυξης τους, τα υποδειγματικά δημόσια συστήματα και κρατικές παροχές που διαθέτουν. Και αναρωτιόμαστε πως τα καταφέρνουν. Εάν λοιπόν, κάποιος διεξάγει μια απλή διαδικτυακή έρευνα χωρίς πολύ κόπο θα αντιληφθεί το γιατί. Σε αυτά τα κράτη όλα αρχίζουν και τελειώνουν με την σωστή παροχή παιδείας. Όχι απλά εκπαίδευσης, αλλά παιδείας. Επί παραδείγματι, το Ολλανδικό κράτος δίνει μεγάλη έμφαση στους μαθητές που προέρχονται από φτωχά κοινωνικά στρώματα και εθνικές μειονότητες. Σύμφωνα με έρευνα της UNESCO υπάρχει επιπλέον 58% εκπαιδευτικό προσωπικό που ασχολείται αποκλειστικά με πιο αδύναμους κοινωνικά μαθητές. Το Ολλανδικό εκπαιδευτικό σύστημα, όπως και το Φινλανδικό, δίνουν προτεραιότητα στην ψυχική υγεία των παιδιών και στη μη υπερφόρτωση του σχολικού προγράμματος. Εδώ είναι, που χωρεί και στα σχολεία της Κύπρου η παρουσία ψυχολόγου, αλλά και καταρτισμένων Συνοδών παιδιών με δυσκολίες. Στην Φινλανδία οι σχολικές ώρες καλύπτουν τις 20/βδομάδα ώστε να υπάρχει χρόνος για χαλάρωση, παιχνίδι, ενασχόληση με χόμπι, κοινωνικοποίηση. Επομένως, τα παιδιά δεν αντιμετωπίζουν το σχολείο σαν κάτι που τους στερεί πράγματα και έτσι αποδίδουν τα μέγιστα. Η Ολλανδία από την άλλη, σύμφωνα με έρευνες, έχει τα πιο ευτυχισμένα παιδιά στον κόσμο. Η ευτυχία οδηγεί στην ευφορία, μετά στην καλή ψυχική κατάσταση, στην αισιοδοξία και τελικώς στην επίτευξη στόχων ζωής και κοινωνική ισορροπία. Η δε άθληση και οι κοινωνικές δραστηριότητες των παιδιών της Κύπρου, μπορούν να αποτελέσουν καθημερινότητα.
Επιστέγασμα όλων όσων εκτέθηκαν είναι να κρατάμε πάντοτε στην άκρη του μυαλού μας το ρητό του στωικού φιλόσοφου Επίκτητου «Οι πεπαιδευμένοι καθάπερ οι εκ παλαίστρας, κάν πέσωσι, ταχέως και επιδεξίως εκ της ατυχίας εξανίστανται» δηλαδή «Αυτοί που έχουν παιδεία, όπως οι παλαιστές, ακόμα και αν πέσουν, γρήγορα και επιδέξια σηκώνονται ξανά από την ατυχία».
Ιδού πεδίο δόξης λαμπρόν για την Κύπρο του σήμερα, που θα καθορίσει την Κύπρο του αύριο.
Ο Ανδρέας Χρίστου είναι δικηγόρος
