Φέρτε στο μυαλό σας τα δικαστήρια της χώρας:
• χωρίς ράμπες για αναπηρικά αμαξίδια,
• με απροσπέλαστα υπόγεια για έρευνα στα αρχεία,
• με ανύπαρκτες αναπηρικές τουαλέτες —κι αν υπάρχουν, δε λειτουργούν—,
• με ανύπαρκτους οδηγούς όδευσης τυφλών στον περιβάλλοντα χώρο και στο εσωτερικό των δικαστηρίων για τον προσανατολισμό των ανθρώπων που χρησιμοποιούμε το λευκό μπαστούνι για να κινούμαστε
• χωρίς παρουσία διερμηνέων ελληνικής νοηματικής γλώσσας, ώστε να μπορούν οι κωφοί και βαρήκοοι συμπολίτες μας να εξυπηρετούνται από τους δικηγόρους, αλλά και μέσα στους ναούς της δικαιοσύνης, την ίδια στιγμή που το Ελληνικό Σύνταγμα αναγνωρίζει ισότιμα την Ελληνική Νοηματική ως γλώσσα.
Σ’ αυτά τα 33 χρόνια που έχω γεννηθεί τυφλός, παλεύω σε ένα εχθρικό περιβάλλον, γιατί έτσι έχει επιλέξει διαχρονικά η Ελλάδα.
Δεν είμαι όμως ο άνθρωπος – θαύμα, ή ο δικηγόρος-υπερήρωας. Για παράδειγμα, τα μαθήματά μου στο Μεταπτυχιακό του Αστικού Δικαίου τα ολοκλήρωσα εδώ στην Αθήνα, με βαθμούς από 8,5 έως 10. Έπειτα διάλεξα ένα δύσκολο θέμα στη διπλωματική μου εργασία. Απαιτούσε μεγάλη βιβλιογραφία⸱ πρακτικά, απαιτούσε να βρίσκω εθελοντές, να προσαρμόζω το πρόγραμμά μου στο πότε εκείνοι μπορούν να με συνοδεύουν στις βιβλιοθήκες, να μου διαβάζουν —όπως μπορούσαν— επιστημονικά συγγράμματα, να επιλέγω πληροφορίες, να βρίσκουμε τρόπο να τις σκανάρουμε για να μετατρέπονται σε ηλεκτρονική μορφή και έτσι να τις αξιοποιώ. Παράλληλα, όμως, το ίδιο διάστημα, η οικονομική κρίση πήρε μακριά την οικογένειά μου.
Έμεινα, λοιπόν, μόνος μου εδώ στην Αθήνα, να κάνω τη δική μου επαγγελματική πορεία, και στη μάχη της δικηγορίας και στην αυτοδιοίκηση. Έπρεπε να δουλεύω πρωτίστως για να πληρώνω μετακινήσεις σε απροσπέλαστα περιβάλλοντα. Να πληρώνω επίσης ένα συμβολικό κέρασμα στους εθελοντές που μου διάβαζαν και μου ηχογραφούσαν βιβλία, τα οποία είχα τελικά διαθέσιμα παραμονές της εξεταστικής μου. Κι επειδή πάντα προτεραιότητα στο υποστελεχωμένο τυπογραφείο τυφλών (ΚΕΑΤ) και στη Μονάδα Προσβασιμότητας είχαν οι προπτυχιακοί συνάδελφοι, οι μεταπτυχιακοί δεν μπορούσαμε να εξυπηρετηθούμε.
Σ’ ένα δύσκολο, λοιπόν, θέμα διπλωματικής, πήρα όσες αναστολές φοίτησης δικαιούμουν χρονικά, γιατί ήταν θέμα βιοπορισμού, και πρόσφατα, διαγράφηκα, με όλες τις προβλεπόμενες διαδικασίες από το Μεταπτυχιακό του Αστικού Δικαίου. Το θέτω πρώτη φορά δημόσια. Γιατί το οφείλω σε τωρινούς φοιτητές μας, σε νεότερους συναδέλφους, στην εθελοντική ομάδα της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών «We Solve». Άνθρωποι που σπουδάζουν τώρα την επιστήμη μας, έχουν ξεκινήσει, εμπνευσμένοι από τη δική μου πορεία όπως λένε —είναι βαριά τιμή για να το δεχτώ—, να ιδρύουν μέχρι και ταμείο οι ίδιοι, από τα έσοδα του οποίου θα καλύπτονται κενά προσβασιμότητας στο πανεπιστήμιο που σπουδάζουμε.
Επιτρέψτε μου να πω: ως εδώ η αποσπασματικότητα και η προχειρότητα κάποιων θεσμών. Επειδή στο ενδιάμεσο πέτυχα κάποια πράγματα στη δημόσια ζωή, κι έχω κάποιες ιδιότητες που με κάνουν λίγο πιο αναγνωρίσιμο τώρα στον αναπηρικό χώρο, έπρεπε να βρω τη δύναμη και να τοποθετηθώ σήμερα⸱ να αναδείξω τα κακώς κείμενα⸱ να πω ότι εγώ έκανα το καλύτερο δυνατό που μπορούσα και για μένα και για την οικογένειά μου και για τους λιγοστούς ανθρώπους που με πίστεψαν. Το σύστημα, όμως, που καλούμαι να υπηρετήσω δε στάθηκε αντάξιο των δυσκολιών που το ίδιο εφηύρε και διαιωνίζει με τις παραλείψεις και την άγνοιά του. Ήρθε η ώρα να καταρτιστούν εξατομικευμένα προγράμματα και στις μεταπτυχιακές σπουδές. Θέλω, επίσης, να θέσω το θέμα της διασύνδεσης των πανεπιστημίων μας και των αποφοίτων με την αγορά εργασίας, ειδικά όταν πρόκειται για ανάπηρους αποφοίτους που συναντούν ανεκπαίδευτο κόσμο γύρω τους —χωρίς να φταίει κανείς: ανεκπαίδευτους δικαστικούς υπαλλήλους, δικηγόρους, πανεπιστημιακούς, εργοδότες.
Όταν βρέθηκα ασκούμενος σε ένα γραφείο, μη προερχόμενος από οικογένεια σχετική με τη δικηγορία και χωρίς κάποιον γνωστό να με απορροφήσει άμεσα, έπρεπε καθημερινά να παλεύω να αποδείξω το αυτονόητο: ότι καλώς έκανε αυτό το γραφείο και επέλεξε έναν ανάπηρο δικηγόρο για ασκούμενο. Και φυσικά, τα χρήματα της άσκησης που έπαιρνα τα έδινα σε κάποιον συνοδό. Έπρεπε κάποιος να βλέπει για μένα, να δίνω τα χρήματα της άσκησης σε συνοδό, για να πηγαίνουμε να κάνουμε ελέγχους τίτλων σε υποθηκοφυλακεία, να ξέρω τι αντίγραφα φακέλου πρέπει να πάρω και τι γράφουν αυτά, πού να καταθέσω ποια αίτηση και τι ακριβώς υπογράφω κλπ. Όλα αυτά σε έναν κόσμο φτιαγμένο μόνο για βλέποντες, μόνο για μη ανάπηρα, «αρτιμελή» άτομα, όπως λέμε συνήθως. Αυτές οι καταστάσεις με βοήθησαν, όμως, γιατί σκληραγωγήθηκα, κι έτσι αποφάσισα να παραμείνω στη μαχόμενη δικηγορία, διατηρώντας το δικό μου δικηγορικό γραφείο.
Εξακολουθώ να πληρώνω ένα κόστος για τα εμπόδια που φέρνει η ολική απώλεια όρασης που έχω και τα οποία δεν έχω επιλέξει. Η αναπηρία είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της προσωπικότητάς μας. Παρ’ όλα αυτά, ακόμα και σήμερα τα ανάπηρα άτομα αντιμετωπιζόμαστε σαν αντικείμενα οίκτου και υποχρεώσεων και όχι ως υποκείμενα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Συναντώ τον αυτοσχεδιασμό πολλών ανθρώπων στα δικαστήρια: συναδέλφων, απλών ανθρώπων του δικαστικού κλάδου, όλων όσων θέλουν να βοηθήσουν αλλά δε γνωρίζουν πώς θα μπορούσαν να το κάνουν. Κι αυτός ο αυτοσχεδιασμός, πολλές φορές δυστυχώς δημιουργεί μεγαλύτερο πρόβλημα απ’ αυτό που θέλει να λύσει. Φανταστείτε για παράδειγμα, έναν σκύλο-οδηγό τυφλών να εισέρχεται με τον τυφλό χειριστή του στη δικαστική αίθουσα. Πώς πιστεύετε ότι μπορεί αυτό να γίνει δεκτό από τον περίγυρο;
Είμαστε κοινωνία με στερεότυπα. Ακόμα και σήμερα τα κληρονομούμε σιωπηρά. Πολλές φορές τα αναπαράγουμε και, δυστυχώς, τα υπηρετούμε, έστω και με παραλείψεις ή ανοχή. Στα πρώτα μου επαγγελματικά βήματα είχα έναν πελάτη που πείστηκε τηλεφωνικά για τη συνεργασία μας, τα βρήκαμε στο πώς θα τον εκπροσωπήσω στην υπόθεσή του, στα οικονομικά, σε όλα. Και μόλις με συνάντησε από κοντά για να παραλάβω τον φάκελό του και κατάλαβε ότι έχω ολική απώλεια όρασης, μου είπε “Κύριε Αυγουλά, δεν μπορείτε να περάσετε έναν δρόμο απέναντι εύκολα, πόσω μάλλον να με εκπροσωπήσετε”. Και διεκόπη έτσι αυτή η συνεργασία.
Ξεκίνησα, λοιπόν, φέτος να αναζητώ δίπλα στον Θέμη Σοφό την κοινωνική ταυτότητα του Δικηγορικού Συλλόγου, στον οποίο ανήκω γεμάτα 12 χρόνια. Θέλω το μεγαλύτερο επιστημονικό σωματείο της χώρας να τοποθετείται συνηγορητικά, ενεργά, σε θέματα παραβίασης των ανθρώπινων δικαιωμάτων των 2 εκατομμυρίων περίπου ανάπηρων ατόμων και χρονίως πασχόντων της χώρας. Οι παραβιάσεις αυτές είναι πολλές και καθημερινές. Για παράδειγμα, οι τυφλοί χρειάζεται στις τραπεζικές συναλλαγές μας να προσκομίζουμε 2 βλέποντες μάρτυρες για να συνυπογράφουν οποιαδήποτε τραπεζική πράξη κάνουμε —να δεχόμαστε, δηλαδή, ή να μη συνδιαλλαγούμε ή να παραβιαστεί το τραπεζικό μας απόρρητο. Απ’ την άλλη, οι διερμηνείς νοηματικής γλώσσας, η φωνή των κωφών συμπολιτών μας, απαξιώνονται από εταιρείες κινητής τηλεφωνίας, τράπεζες κι άλλοι φορείς που τους θεωρούν τρίτα πρόσωπα, και επικαλούμενοι το απόρρητο αρνούνται να εξυπηρετήσουν.
Πώς να μιλήσουμε, όμως, για έναν ενεργό σε τέτοια ζητήματα Δικηγορικό Σύλλογο, όταν το κτίριό του…
• είναι απροσπέλαστο για αναπηρικά αμαξίδια;
• δεν έχει στη γραφή Braille των τυφλών ανάγλυφα όλη την πληροφορία που χρειάζομαι (σε ποια γραφεία βρίσκονται, σε ποιον όροφο κ.α.);
• δε διαθέτει φωνητική αναγγελία των ορόφων στους ανελκυστήρες κι άρα δεν μπορώ να τους χρησιμοποιήσω; Φυσικά δεν μπορώ να πάω ποτέ μόνος μου. Να μη μιλήσω για ανάγλυφα σχέδια διαφυγής και εκκένωσης των δικαστηρίων και του Δικηγορικού Συλλόγου, σε περίπτωση κινδύνου, γιατί θα μου πείτε ότι ζητώ πολυτέλειες. Ακόμα και η ψηφιακή υπογραφή που μου δίνει ο Δικηγορικός Σύλλογος για να με διευκολύνει, έχει ως προϋπόθεση να βρω σε ποιον θα κοινοποιήσω τους κωδικούς taxis μου, επειδή θα βρω στο ραντεβού μου στα γραφεία μη προσβάσιμο ψηφιακό σύστημα. Το άτομο αυτό θα χρησιμοποιήσει τους κωδικούς μου και θα υπογράψουμε παρέα τα απροσπέλαστα για μένα έντυπα βλεπόντων. Στην Ελλάδα έχουμε κυρώσει τη διεθνή σύμβαση του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των ΑμεΑ και έχουμε θεσπίσει Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Αναπηρία.
Τα ανωτέρω καλούν τους δικηγόρους και τον Σύλλογό μας να αποκτήσουν θεσμικό ρόλο στη νομοθετική και κοινωνική αλλαγή που συντελείται. Πρέπει να σταθούμε στο ύψος των περιστάσεων, την ίδια στιγμή που προσωπικά συναντώ καθημερινά περιπτώσεις —και ως δικηγόρος προσπαθώ να τις υπηρετήσω— ανθρώπων που βιώνουν πολλαπλές διακρίσεις λόγω των πολλαπλών κοινωνικών τους ταυτοτήτων. Αλήθεια, έχει πρόσβαση ένα μοναχικό ανάπηρο άτομο, απ’ αυτά που εξυπηρετούνται πανελλαδικά απ’ το πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι» των Δήμων, στις διαδικασίες νομικής βοήθειας; Ξέρει τα δικαιώματά του;
Μπορεί να κάνει την αίτηση για να βοηθηθεί από έναν νομικό παραστάτη άμα του συμβεί κάτι; Και τι γίνεται αλήθεια με τα ΛΟΑΤΚΙ ανάπηρα άτομα ή τους ανάπηρους πρόσφυγες; Στο ΔΣΑ, είναι σημαντικό ότι τουλάχιστον ένα κομμάτι των προεκλογικών προγραμμάτων αφιερώνεται στους ανάπηρους συναδέλφους. Σωστά μιλούν, λοιπόν, τόσο για έργα προσβασιμότητας στο δομημένο περιβάλλον, όσο και για ψηφιακή προσβασιμότητα. Στην εποχή που οι τυφλοί χρησιμοποιούμε τους υπολογιστές και τα smartphones, ακόμα μιλάμε για μη προσβάσιμες υπηρεσίες στο e-justice και απροσπέλαστα κομμάτια του portal του Δικηγορικού Συλλόγου, για δοσμένες διεθνείς, τεχνικές προδιαγραφές που δεν ακολουθούνται και για focus group ανάπηρων ατόμων που δεν έχουν αξιοποιηθεί.
Η επέκταση, αλήθεια, της κατάρτισης ηλεκτρονικών δικογράφων σε όλη τη χώρα θα διευκολύνει μόνο κάποιους λίγους, «γκρινιάρηδες» ανάπηρους συναδέλφους; Ή όλες και όλους; Είναι τόσο δύσκολο, άραγε, να συνάψουμε ως Σύλλογος, σύμβαση με το Εθνικό Ίδρυμα Κωφών για εξ αποστάσεως διερμηνεία στην ελληνική νοηματική γλώσσα, όπου αυτό χρειάζεται; Για την εξοικείωση με την αναπηρία θα γίνουν βιωματικά-επιμορφωτικά σεμινάρια, σε όλες τις κατηγορίες των δικηγόρων, των διαμεσολαβητών, των δικαστικών και των υπαλλήλων; Γιατί οι ανάπηροι έχουμε κουραστεί να μας μαζεύουν σε αίθουσες και εκδηλώσεις, διαδικτυακά ή διά ζώσης, να κάνουν διαπιστώσεις για κάτι που μας αφορά, και να μας θέλουν μόνο ως ακροατήριο κι όχι ως συνδιαμορφωτές.
Με τον υποψήφιο Πρόεδρο ΔΣΑ, κύριο Θέμη Σοφό, έχουμε συμφωνήσει επιπλέον και τα εξής:
α. Να γίνει μητρώο ανάπηρων δικηγόρων στον Δικηγορικό Σύλλογο, ώστε να έχουμε μια καταγραφή για ορατές και αόρατες αναπηρίες και χρόνιες παθήσεις, ενώ και οι εγκυμονούσες και οι ηλικιωμένοι συνάδελφοι κατατάσσονται στα εμποδιζόμενα άτομα. Πρέπει να έχουμε επιτέλους μια εικόνα για το πόσους και ποιους πρέπει να υποστηρίξουμε.
β. Αναφορικά με τα διοικητικά συμβούλια του Συλλόγου, ζητάμε να συμπεριλαμβάνεται στην τεκμηρίωση κάθε απόφασής του και η κοινωνική διάσταση αυτής. Δηλαδή, να λαμβάνονται υπόψη οι παράμετροι της συμπερίληψης και της προσβασιμότητας, όπως πλέον συμβαίνει και με τις αιτιολογικές εκθέσεις των νομοθετικών διατάξεων.
γ. Προτείνουμε σύμβουλο προσβασιμότητας επιτέλους στον Δικηγορικό Σύλλογο. Μια μόνιμη, έμμισθη θέση, με πρωταγωνιστές τα ίδια τα ανάπηρα άτομα που θα γίνουν πρόσωπα αναφοράς, αλλά και σημεία ευθύνης για όσα πρέπει να υλοποιηθούν στην καθημερινότητα. 28 και 29 Νοεμβρίου έχουμε εκλογές στο ΔΣΑ. Και για άλλη μια φορά θα ντραπώ για τη διαδικασία: όπως και στις αυτοδιοικητικές εκλογές, καλούμαι να ψηφίσω τον εαυτό μου με μη προσβάσιμο τρόπο, ακολουθώντας διαδικασίες βλεπόντων ενώ είμαστε στην εποχή της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας.
Με την παρουσία μου στο ψηφοδέλτιο των Εργατικών στο ΔΣΑ, θέλω να αποδείξω ότι τα ανάπηρα άτομα δεν έχουμε μόνο θεωρητικές προτάσεις, αλλά και τις ικανότητες για την πρακτική εφαρμογή αυτών. Γι’ αυτό μπαίνουμε μπροστά, στην πρώτη γραμμή, εφαρμόζοντας το παγκόσμιο σύνθημα ζωής του αναπηρικού κινήματος «τίποτα για εμάς χωρίς εμάς». Τίποτα για τα ανάπηρα άτομα χωρίς τα ανάπηρα άτομα. Κλείνοντας, προσκαλούμε όλους τους συνδυασμούς και ιδίως όλους τους υποψήφιους προέδρους του ΔΣΑ να προσέλθουν έμπρακτα σε μία στρατηγική, προγραμματική συμφωνία με ευρεία συναίνεση, η οποία θα ισχύει πριν και μετά τις εκλογές και θα δεσμεύει άπαντες, με στόχο μια καθημερινότητα προσβασιμότητας και συμπερίληψης.
Ας μην ξεχνάμε ότι καμιά και κανείς δεν έχει υπογράψει συμβόλαιο με την αρτιμέλεια στη ζωή του. Ο αγώνας αυτός, λοιπόν, για προσβασιμότητα και συμπερίληψη δεν είναι μοναχικός δρόμος. Είναι ένας δρόμος που όσο περισσότερη συμπαράσταση βρίσκουμε, τόσο λιγότερο ανηφορικός γίνεται. Σ’ αυτόν τον αγώνα για ισοτιμία και κοινωνική αξιοπρέπεια, σας θέλουμε όλες και όλους μαζί μας.
Γράφει ο Βαγγέλης Αυγουλάς, Δικηγόρος, Πρόεδρος Α.Μ.Κ.Ε. «Με Άλλα Μάτια»
