Τα Δικαστήρια Θεραπείας Ναρκωτικών έχουν ποινική δικαιοδοσία και η καθ’ ύλην αρμοδιότητά τους αφορά κυρίως στην δικαστική εποπτεία του κατηγορουμένου που παρακολουθεί εθελούσια πρόγραμμα θεραπείας της εξάρτησης από τα ναρκωτικά, όπως αναφέρεται σε άρθρο της Δρ. Δήμητρας Σορβατζιώτη στο theartofcrime.gr. Η ολοκλήρωση του προγράμματος οδηγεί στη μη επιβολή ποινής εγκλεισμού για το αδίκημα που έχει διαπράξει ο θεραπευόμενος. Η διάρκεια του προγράμματος δεν δύναται να ξεπερνά τους 18 μήνες.
Εάν ο κατηγορούμενος δεν καταφέρει να ολοκληρώσει τη θεραπεία του εντός του πλαισίου αυτού, τότε επιβάλλεται η προβλεπόμενη από το νόμο ποινή για το έγκλημα που έχει διαπράξει. Στην περίπτωση των ΔΘΝ, η ποινική δικαιοσύνη και τα θεραπευτικά συστήματα συνεργάζονται από κοινού ενώ τα δεύτερα «χρησιμοποιούν» την εξουσία του δικαστηρίου για την επιβολή μέτρων δικονομικού καταναγκασμού που αποσκοπούν μόνο στην εξασφάλιση της αποχής από τη χρήση και στην εξάλειψη της συναφούς με την εξάρτηση εγκληματικής συμπεριφοράς του κατηγορουμένου. Το μοντέλο λειτουργίας των ΔΘΝ όπως αναδεικνύουν οι έρευνες (Belenko, 1998, Rossman et al. 2011, Queensland Review 2016, Department of Justice Canada Report, 2009) περιλαμβάνει:
- έγκαιρη αναγνώριση των κατηγορουμένων που χρειάζονται θεραπεία και παραπομπή στη θεραπευτική διαδικασία όσο το δυνατόν γρηγορότερα ώστε να μειωθεί άμεσα η χρήση ναρκωτικών μέχρι αποθεραπείας,
- δικαστική εποπτεία δομημένης θεραπείας ανοικτού προγράμματος,
- υποχρεωτικές περιοδικές εξετάσεις στο θεραπευτικό κέντρο για την πιστοποίηση της μη χρήσης,
- τακτικές ακροάσεις ενώπιον του δικαστή για να παρακολουθείται η πρόοδος της θεραπείας και η συμμόρφωση με τις απαιτήσεις του προγράμματος και τέλος
- αύξηση της υπευθυνότητας του κατηγορουμένου/δράστη-θεραπευόμενου μέσω μιας σειράς κυρώσεων και ανταμοιβών/επαίνων.
Με την ολοκλήρωση της θεραπείας και την αποφοίτηση από το πρόγραμμα, θα πρέπει ο θεραπευόμενος να είναι ενεργό και υγιές μέλος της κοινωνίας.
Tο πρώτο Δικαστήριο Θεραπείας Ναρκωτικών ιδρύθηκε το έτος 1989 στο Μαϊάμι, στη Φλόριντα των Ηνωμένων Πολιτειών. Η ίδρυσή του αποτελούσε πρόταση και απάντηση στον πόλεμο κατά των ναρκωτικών την περίοδο που ο αριθμός των δικαστικών πινακίων τα οποία σχετίζονταν με υποθέσεις ναρκωτικών αυξανόταν δραματικά και οι κατηγορούμενοι/ένοχοι οδηγούνταν στις φυλακές.
Ειδικά τη δεκαετία του 1980 ο υπερπληθυσμός των φυλακών λόγω του μεγάλου αριθμού εξαρτημένων καταδικασθέντων επέβαλε την εξεύρεση πολιτικής λύσης (Rossman et.al., Zimring, 1993). Εννέα χρόνια μετά την ίδρυσή τους ο Belenko (1998) στις έρευνές του διαπίστωσε την αποτελεσματική λειτουργία των ΔΘΝ και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα δικαστήρια στο μέλλον θα αυξηθούν όχι μόνο διότι αντιπροσωπεύουν την εθνική απάντηση στον πόλεμο κατά των ναρκωτικών και των εγκλημάτων που σχετίζονται με την εξάρτηση αλλά για δύο επιπλέον λόγους: πρώτον διότι η εξάρτηση από τα ναρκωτικά είναι σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει στην εγκληματικότητα και στα κοινωνικά προβλήματα και δεύτερον διότι ο παραδοσιακός τρόπος τιμωρίας των συγκεκριμένων δραστών, δηλαδή αυτός του εγκλεισμού των στη φυλακή, έχει ελάχιστη έως μηδαμινή επίδραση στην εξάλειψη της εξάρτησης.
Η Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Λευκωσίας με τη Νομική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης διοργανώνουν το συνέδριο στις 11 Φεβρουαρίου.
