Η γυναίκα τής Επανάστασης προηγήθηκε της επανάστασης της γυναίκας στον ελλαδικό χώρο. Χρόνια πριν από τον αγώνα για την κατάκτηση θεμελιωδών δικαιωμάτων της, η Ελληνίδα είχε ήδη κατακτήσει άτυπα, αλλά με την αξία της, μια ξεχωριστή θέση στον αγώνα ενάντια στους Οθωμανούς. Παρότι οι εδραιωμένες πεποιθήσεις, οι συνθήκες και τα ήθη των καιρών συντηρούσαν έναν μύθο κατωτερότητας, η Επανάσταση αποτέλεσε την ιδανική ευκαιρία ενός, μερικού έστω, επαναπροσδιορισμού τής δυναμικής της.
Σε έναν κόσμο όπου το άλλο φύλο θεωρείτο υποδεέστερο, παθητικό, εξαρτημένο και σαφώς ανίκανο προς κάθε δικαιοπραξία, η Ελληνίδα τής Επανάστασης βρήκε τρόπους να πρωταγωνιστήσει στις εξελίξεις.
Η Ελληνίδα της Επανάστασης είτε ως μάνα, σύντροφος και συμπαραστάτρια, είτε ως πρωταγωνίστρια στους αγώνες, συνέβαλε καθοριστικά
Δεν πρέπει βέβαια να λησμονεί κανείς το γεγονός ότι η πλειοψηφία αυτών των ιστορικών μορφών του αγώνα βρήκε συχνά πρόσφορο έδαφος δράσης χάρη στην προνομιούχο κοινωνική προέλευση και τη συνακόλουθη καλλιέργεια την οποία είχε λάβει. Αντιθέτως, η “διπλή σκλαβιά” της γυναίκας – υπό τον οθωμανικό αλλά και τον αντρικό ζυγό – ήταν δυστυχώς δύσκολα διαχειρίσιμη για τα κοινωνικά στρώματα του μόχθου, της ανέχειας και της καθημερινής πάλης για επιβίωση. Ωστόσο, ακόμα και υπό αυτές τις δυσμενείς συνθήκες, η γυναίκα τής Επανάστασης προσέφερε τα μέγιστα γεννώντας και ανατρέφοντας τους μετέπειτα πρωταγωνιστές του αγώνα, αλλά και εξασφαλίζοντας μέσα από τον πυρήνα τής οικογένειας τις καταλληλότερες δυνατές συνθήκες για τη δράση των πρωτεργατών τού ‘21. Με λίγα λόγια η Ελληνίδα της Επανάστασης είτε ως μάνα, σύντροφος και συμπαραστάτρια, είτε ως πρωταγωνίστρια στους αγώνες, συνέβαλε καθοριστικά στην εξέλιξη της εθνικής μας προσπάθειας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ενεργού συμμετοχής, γυναικείας χειραφέτησης και κυρίως αυτοθυσίας υπήρξε η μοναδική Μαντώ Μαυρογένους. Η “επίτιμη αντιστράτηγος”, ένας τίτλος τιμής που της απονεμήθηκε με συγκίνηση από τον Καποδίστρια έμελε να αποτελέσει ένα από τα κορυφαία σύμβολα του αγώνα για τη λευτεριά.
Από την Τεργέστη και την Τήνο, η νεαρή κοπέλα με τη φλογερή φιλοπατρία, βρέθηκε να ξεσηκώνει τα νησιά, εξοπλίζοντας πλοία με δικά της έξοδα και πολεμώντας η ίδια. Όλη της η περιουσία διατέθηκε με μεγαλοψυχία στον αγώνα, για να καταλήξει αργότερα να φύγει πάμφτωχη και πικραμένη από τον μετέπειτα διχασμό. Η Μαντώ Μαυρογένους υπήρξε από τους πρώτους οραματιστές τής ιδέας της εθνικής συμφιλίωσης: ενός επιτακτικού ζητούμενου για την εποχή της, αλλά και μιας αξίας εξαιρετικά σπάνιας μέχρι τις μέρες μας…
Μια ακόμα προσθήκη στο βαρύ οπλοστάσιο τής ελληνικής Επανάστασης ήταν η υδραίισα Λασκαρίνα Πινότση. Η Μπουμπουλίνα είδε το πρώτο φως του κόσμου μέσα στις φυλακές της Κωνσταντινούπολης την εποχή των Ορλωφικών. Έχοντας κληρονομήσει μια διόλου ευκαταφρόνητη περιουσία από τους δύο εκλιπόντες συζύγους της, η Μπουμπουλίνα διέθεσε τα πάντα στον αγώνα.
Δαιμόνια έμπορος, πλοιοκτήτρια και μέλος τής Φιλικής Εταιρείας στην Κωνσταντινούπολη, η Λασκαρίνα οργάνωνε με εξυπνάδα και πονηριά κάθε κίνησή της. Έτσι κέρδισε την εκτίμηση και τον σεβασμό για την προσφορά της στην Επανάσταση, ωστόσο έμελλε να χαθεί εν καιρώ ειρήνης, πέφτοντας θύμα ενδοοικογενειακής έριδας. Ανάμεσα στις εμβληματικές μορφές του αγώνα συγκαταλέγεται και η Σουλιώτισσα Μόσχω Τζαβέλλα, η σύντροφος τού Λάμπρου. Ένα θεριό ψυχικού σθένους και αγάπης για την πατρίδα. Η καπετάνισσα, επικεφαλής των γυναικών του Σουλίου στην κρίσιμη στιγμή ρίχνεται στην μάχη και χαρίζει νίκες.
Αλλά και η Δέσπω Τζαβέλλα, μια από τις πιο άξιες αντιπάλους τού Αλή Πασά στο Σούλι, πριν την Επανάσταση και μετέπειτα ταγματάρχης στο πλάι του συζύγου της, Φώτου. Ή η όμορφη Ασήμω, σύζυγος του στρατηγού Γιάννη Γκούρα, πρωτοπαλίκαρου τού Οδυσσέα Ανδρούτσου. Τον ίδιο καιρό από την μακρινή Πόλη, η Μαριγώ Ζαραφοπούλα, έδρασε με τον τρόπο της, κυρίως με τις γνωριμίες της και ως κατάσκοπος, πληροφοριοδότης αλλά και χρηματοδότης, με σημαντικές προσωπικές και οικογενειακές απώλειες. Από τα ίδια μέρη και η Σεβαστή Ξάνθου, η σύζυγος του Φιλικού Εμμανουήλ Ξάνθου, που ήρθε σε επαφή με αρκετούς αγωνιστές, μέλη της Φιλικής Εταιρείας και εξέχουσες προσωπικότητες εκείνης της εποχής αναζητώντας υποστήριξη. Από την Θράκη, η Δόμνα Βισβίζη, συμμετέχει ενεργά στην Επανάσταση, στο πλευρό του άνδρα της, ενώ συνεχίζει και μετά τον θάνατό του την ακάματη δράση της, η οποία σώζεται μέχρι σήμερα χάρη στη δημοτική μας παράδοση.
Αμέτρητες οι γυναικείες μορφές -γνωστές και άγνωστες- που τίμησαν τον αγώνα μας…
Η Ελισάβετ Υψηλάντη, μητέρα των Υψηλάντηδων, γνωστή και ως «Πρωτομάνα των Φιλικών» που υπήρξε από τις πρώτες χρηματοδότριες του αγώνα προτού καν ξεκινήσει. Η Ακριβή Τσαρλαμπά, μητέρα του αγωνιστή Οδυσσέα Ανδρούτσου, που μέτρησε πληγές και απώλειες, μεγαλώνοντας άξιους αγωνιστές που τίμησαν την πατρίδα. Η θρυλική οπλαρχηγός Αντωνούσα Καστανάκη από την Κρήτη που ζώστηκε τʼ άρματα, βγήκε στο βουνό και κυνηγήθηκε λυσσαλέα, χωρίς ποτέ να πέσει στα χέρια των Τούρκων.
Απ’ άκρη σ’ άκρη της Ελλάδας, οι γυναίκες-σύμβολα του αγώνα, είτε ως ένθερμες υποστηρίκτριες, είτε υποφέροντας τα πάνδεινα από κακουχίες, απώλειες, εξευτελισμούς και καταστροφές, είτε ζωσμένες τα άρματα και με ανδρική περιβολή, συνέβαλαν τα μέγιστα τόσο στα μετόπισθεν, όσο και στο πεδίο της μάχης.
Η Ελληνίδα, σε ολόκληρη την επικράτεια, από την Πελοπόννησο, τα νησιά, την Κρήτη, τη Στερεά Ελλάδα, την Θεσσαλία, τη Μακεδονία, την Θράκη και την Ήπειρο, αλλά μακριά στον απόδημο ελληνισμό, σφράγισε με την αυτοθυσία και τα υψηλά ιδανικά της την ελληνική Επανάσταση.
Ο αγώνας της έγινε τραγούδι της δημοτικής μας παράδοσης, έγινε καμβάς ζωγραφικής, έγινε μαρτυρία από στόμα σε στόμα, για να καταλήξει τελικά στο πάνθεον των ηρώων.
Η Ελλαδίτισσα, μια γυναίκα της εποχής της, έγινε σύμβολο ζωής και αγώνα για τους σκλαβωμένους Έλληνες. Και ήταν εκείνη που πήρε τη δική της, περίοπτη θέση στην Ιστορία, πριν καν ξεκινήσει τους δικούς της, προσωπικούς αγώνες.
Ήταν εκείνο το γένος που τίμησε και ο Παλαμάς στο πρόσωπο της Καλλιρόης Παρρέν, γράφοντας:
«Χαίρε γυναίκα της Αθήνας, Μαρία, Ελένη, Εύα.
Να η ώρα σου!
Τα ωραία σου φτερά δοκίμασε και ανέβα
και καθώς είσαι ανάλαφρη και πια δεν είσαι σκλάβα
προς τη μελλούμενη άγια γη πρωτύτερα εσύ τράβα
και ετοίμασε τη νέα ζωή, μιας νέας χαράς υφάντρα
και ύστερα αγκάλιασε, ύψωσε και φέρε εκεί τον άντρα».
Έτσι φαντάζει η Ελληνίδα του ‘21 και αυτή ήταν η δική της Ελλάδα. Μια αδιάκοπη μάχη, μια θρυλική αξία γένους θηλυκού. Ένας αγώνας για την πατρίδα. Και κυρίως, η ενσάρκωση της τιμής και της δύναμης για το φύλο και τη φυλή της. Για όλα αυτά, μέσα από τη ζωντανή, γόνιμη ιστορική μνήμη, της αξίζει ο σεβασμός και η ευγνωμοσύνη όλων μας. Και μια βαθιά υπόκλιση…
Ο Νικήτας Κακλαμάνης είναι Α’ Αντιπρόεδρος της Βουλής / Βουλευτής Α΄ Αθηνών ΝΔ
