Οι προσπάθειες των γυναικών κρατουμένων για εκπαίδευση και μια δεύτερη ευκαιρία στη ζωή
Γράφει η Έλενα Φώτου
Πτυχιούχος Τμήματος “Δημοσιογραφίας & ΜΜΕ” ΑΠΘ
Μεταπτυχιακή φοιτήτρια του ΠΜΣ “Εγκληματολογίας” του Παντείου Πανεπιστημίου
Στο πλαίσιο των επιστημονικών δράσεων του Crime & Media Lab του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος, με Επιστημονικά Υπεύθυνη την Δρα Αγγελική Καρδαρά και σε συνεργασία με το propago.gr, πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 8 Ιουνίου 2022 εκπαιδευτική επίσκεψη στους χώρους των σχολικών εγκαταστάσεων του Καταστήματος Κράτησης Γυναικών Ελεώνα Θήβας. Η επίσκεψη αυτή πραγματοποιήθηκε χάρη στην αγαστή και αμέριστη συνεργασία και αποδοχή της πρότασης επίσκεψης από τον Διευθυντή Εκπαιδευτικών Μονάδων του ΚΚΓΕΘ, Νίκου Αρμένη, καθώς και των υπόλοιπων σπουδαίων εκπαιδευτικών που συμμετέχουν σε αυτό το απαιτητικό και δύσκολο εγχείρημα της διατήρησης της εκπαιδευτικής διαδικασίας μέσα σε μια φυλακή.
Η επίσκεψη σε μια γυναικεία ελληνική φυλακή εγείρει διάφορους σοβαρούς κοινωνικούς προβληματισμούςπου οφείλουμε να αναδείξουμε σε ερευνητικό επίπεδο. Η ισότητα των φύλων και η απεμπόληση πατριαρχικών στερεοτύπων αποτελούν κρίσιμους κοινωνικούς απόηχους συζητήσεων των τελευταίων ετών στην ευρύτερη ελληνική κοινωνία: σεβασμός στο γυναικείο σώμα και στη μητρότητα (για όποια το επιθυμεί), ελευθερία επιλογής στο προσωπικό ντύσιμο, στήριξη των ελεύθερων επιλογών της γυναίκας που δεν θα κατακρίνονται με βάση λανθασμένα, παλαιότερα (;) στερεότυπα, καμία ανοχή σε οιεσδήποτε μορφές κακοποίησής της, ισότητα στα εργασιακά δικαιώματα. Τι συμβαίνει όμως με τις γυναίκες που είναι «αόρατες»; Τι συμβαίνει με εκείνες τις γυναίκες που δεν έχουν φωνή; Και αυτές που είναι κρατούμενες; «Υπάρχουν» στη συζήτηση; Συμμετέχουν; Τι συμβαίνει στην πράξη με αυτές τις γυναίκες, πώς μέσω της εκπαίδευσης μπορούν να ενισχυθούν και πώς τελικά μπορεί να ακουστεί περισσότερο στην ευρύτερη κοινωνία η δική τους φωνή;
Στις εγκαταστάσεις των εκπαιδευτικών μονάδων του Καταστήματος Κράτησης Γυναικών Ελεώνα Θήβας σε κάθε μαθησιακή διαδικασία ίσως ανάβει και μια σπίθα ελπίδας. Κάθε γυναίκα εκεί ίσως γίνεται λίγο παραπάνω δυνατή για να ξανασταθεί στα πόδια της και να επιστρέψει στην «έξω» κοινωνία. Διεκδικώντας όλα τα παραπάνω δικαιώματα με διπλάσιο κόπο κατά την αποφυλάκιση.
Με την πολύτιμη βοήθεια του Διευθυντή των εκπαιδευτικών μονάδων του ΚΚΓΕΘ κ. Νίκο Αρμένη και την από κοινού φιλοξενία των δασκάλων εκεί, το Crime & Media Lab του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος και το propago.gr επισκεφτήκαμε στις 8 Ιουνίου 2022 το σχολείο τους. Στο παρόν άρθρο θα εστιάσουμε στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες κρατούμενες του σχολείου κατά την έκτιση της ποινής τους, κατά την αποφυλάκισή τους, αλλά και στις γενικότερες δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο γυναικείος έγκλειστος πληθυσμός στις ελληνικές φυλακές. Το μέγεθος των δυσκολιών αυτών είναι τέτοιο που η αναφορά στα δυνατάσυναισθήματα τα οποία μας γεννήθηκαν ως επισκέπτες, κατά την είσοδο στον χώρο κράτησης και κυρίως κατά την έξοδο από αυτόν, περιττεύει.
Στο ΚΚΓΕΘ λειτουργεί Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας από το 2008 και Δημοτικό Σχολείο το οποίο ξεκίνησε την λειτουργία του το 2016. Το συγκεκριμένο κατάστημα κράτησης είναι το μοναδικό στην Ελλάδα που έχει αποκλειστικά γυναικείο πληθυσμό. Σύμφωνα με τον στατιστικό πίνακα κρατουμένων της 1ης και της 16ης έκαστου μηνός του 2021, όπως αυτή δημοσιεύεται επίσημα από τη Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής[1], στο ΚΚΓΕΘ κρατούνταν μέχρι και τις δύο πρώτες εβδομάδες του Δεκεμβρίου 2021 συνολικά 390 γυναίκες. Ανάμεσα σε αυτές οι 369 ήταν ενήλικες, οι 17 ήταν νεαρές ενήλικες (18 έως 21 ετών) και οι 4 ανήλικες. Ένα ακόμα αυτοτελές, γυναικείο, αλλά μικρότερο σε συνολικό αριθμό κρατουμένων και κυρίως υποδίκων κατάστημα κράτησης, είναι εκείνο του Κορυδαλλού με 173 συνολικά γυναίκες κρατούμενες έως και τις δύο πρώτες εβδομάδες του Δεκεμβρίου του 2021, εκ των οποίων οι 166 ενήλικες και 7 νεαρές ενήλικες.
Σε ό,τι αφορά την ύπαρξη και δημιουργία Αγροτικής Φυλακής αποτελούμενη από γυναικείο πληθυσμό, αυτή θα συντελεστεί μόλις τον Οκτώβριο του 2017 σε ξεχωριστό τμήμα των Φυλακών Ελεώνα Θήβας, σε μια προσπάθεια εξισορρόπησης των δικαιωμάτων των γυναικών και της ισότητας των δύο φύλων, καθώς μέχρι τότε αντίστοιχες δομές υπήρχαν μόνο για άνδρες κρατούμενους[2] ( η πορεία του συγκεκριμένου εγχειρήματος θα ήταν ζωτικής σημασίας να μελετηθεί και να αναδειχθεί εξίσου[3]).
Η επίσκεψή μας στον χώρο του σχολείου του ΚΚΓΕΘ διήρκεσε λίγο λιγότερο από το ωρολόγιο πρόγραμμα των μαθημάτων των γυναικών κρατουμένων στο σχολείο (τα μαθήματα πραγματοποιούνται 08:30- 12:30). Ήταν όμως ένα χρονικό διάστημα ικανοποιητικό ώστε να γίνει αντιληπτό το σύνολο μια σειράς προβλημάτων, δυσκολιών και ζωτικών ελλείψεων. Παρά την ύπαρξη μιας σειράς Ευρωπαϊκών Ψηφισμάτων και Οδηγιών σχετικών με τη δημιουργία πιο ανθρώπινων και αξιοπρεπέστερων συνθηκών κράτησης στις φυλακές, με πρωταρχικό προσανατολισμό σε εκπαιδευτικές δραστηριότητες, η εφαρμογή τους στην Ελλάδα φαίνεται να συναντά μια σειρά από απροσπέλαστα πολλές φορές εμπόδια γραφειοκρατίας, οργάνωσης και κοινωνικής αδιαφορίας.
Μέσα από συζητήσεις μας με το εκπαιδευτικό προσωπικό και μια ομάδα από τις κρατούμενες που φοιτούν στο σχολείο, γίνεται αντιληπτό για ακόμα μια φορά πως τελικά μόνο η προσωπική, φιλότιμη (ίσως και ηρωική ενίοτε λόγω των σύγχρονων δυσχερών κοινωνικών συνθηκών) προσπάθεια κάποιων ανθρώπων μπορεί και κρατάει ακόμα ζωντανή την ελπίδα για ουσιαστικές αλλαγές. Η έμπρακτη απόδειξη πως, αν υπήρχαν ακόμα παραπάνω διαθέσιμα εφόδια, ευκαιρίες, οργάνωση, στήριξη, θα μπορούσαν να επιτευχθούν ακόμα περισσότερα με ουσιαστικό και υγιή κοινωνικό προσανατολισμό.
Τα ζητήματα που ανακύπτουν είναι ποικίλα και είναι υλικής, οργανωτικής και θεσμικής φύσεως. Ίσως ότι λίγο ή πολύ λείπει από το δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα γενικότερα. Η απουσία υλικοτεχνικού εξοπλισμού είναι καίριας σημασίας για την εύρυθμη λειτουργία των μαθημάτων. Αναλογιζόμαστε πως σε ένα μάθημα για παράδειγμα φυσικής ή χημείας, θα ήταν λογικό να υπάρχει ένα υποτυπώδες εργαστήριο. Αντίστοιχα, σε ένα μάθημα ιστορίας θα ήταν λογικό να έχουμε χάρτες, εικόνες, ερεθίσματα. Προτζέκτορες για την προβολή ντοκιμαντέρ ποικίλων θεμάτων για το άνοιγμα των οριζόντων και της σκέψης. Στιλό και μολύβια για να μπορούμε να μάθουμε τη γλώσσα και τη γνώση από την αρχή.
Η έναρξη λειτουργίας του ΣΔΕ μέσα στη σχολική χρονιά έχει ως αφετηρία τον μήνα Δεκέμβριο, γεγονός που αποκόπτει τις κρατούμενες για αρκετούς μήνες από την εκπαιδευτική ενασχόληση. Η λειτουργία του ΣΔΕ και του Δημοτικού, σίγουρα, σχετίζεται με το ευρύτερο πρόβλημα των προσλήψεων στον εκπαιδευτικό τομέα. Παρ’ όλα αυτά, με οργάνωση και έρευνα, το κενό αυτό διάστημα που για κάποιες κρατούμενες μπορεί να φανεί αποθαρρυντικό, θα μπορούσε να καλυφθεί με σχετικές δραστηριότητες.
Είναι γεγονός πως εντός των καταστημάτων κράτησης οποιαδήποτε δραστηριότητα που έχει εκπαιδευτικό σκοπό, για να μπορέσει να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο επιτυχημένη, θα πρέπει να είναι σταθερή και συνεχής. Όταν ονομάζουμε τέτοιες δραστηριότητες «επιτυχημένες», εννοείται πως οι συμμετέχοντες δεν τις διακόπτουν, συμμετέχουν συστηματικά, λαμβάνουν εφόδια που έξω από την φυλακή μπορεί να μην είχαν τη δυνατότητα να λάβουν και οι πιθανότητες επανεμπλοκής τους με το ποινικό σύστημα θα είναι όσο το δυνατόν λιγότερες. Φυσικά, το κομμάτι της πορείας ζωής μετά την αποφυλάκιση συνιστά ένα πολυσύνθετο και κοινωνικά κρίσιμο ζήτημα, εξαρτώμενο και από εξωτερικούς παράγοντες.
«Έχουν ανάγκη το νοιάξιμο, απαιτείται σύνδεση. Έχουν διαρραγεί οι σχέσεις τους με τους έξω και την πολιτεία. Εδώ, ξαναδίνουμε τα χέρια και ξανασυστηνόμαστε», θα μας δηλώσει σε κάποιο σημείο της συνάντησής μας ο κ. Αρμένης. Η δουλειά των δασκάλων εδώ είναι ιδιαίτερα απαιτητική και αυτό γιατί οι εκπαιδευτικές απαιτήσεις είναι διαφορετικές για τον έγκλειστο πληθυσμό.
Όλα τα ΣΔΕ παρέχουν ένα κοινό πρόγραμμα σπουδών. Όμως, το πρόγραμμα αυτό σε ένα κατάστημα κράτησης είναι αναγκαίο να προσαρμοστεί και να διαμορφωθεί ανάλογα με τις συνέπειες που επιφέρει ο εγκλεισμός στους μαθητές-κρατούμενους/ τις μαθήτριες-κρατούμενες, και ανάλογα με τις δυνατότητές και τις ανάγκες τους. Τονίστηκε ιδιαίτερα κατά τη συζήτησή μας πως οι εκπαιδευτικοί που συμμετέχουν δεν έχουν δεχτεί δυστυχώς την απαραίτητη και για αυτούς εκπαίδευση που θα είναι προσανατολισμένη και εξειδικευμένη προς τον έγκλειστο μαθητικό πληθυσμό. Παράλληλα, η έλλειψη κεντρικού σχεδιασμού με αποκρυσταλλωμένους σκοπούς και στόχους, η απουσία συντονισμού μεταξύ ΜΚΟ και επίσημων κρατικών φορέων, η απουσία επαρκών εγκαταστάσεων και διδασκόντων και η ελλιπής χρηματοδότηση, διογκώνουν ακόμα περισσότερο το γενικότερο πρόβλημα.
Υπάρχουν κρατούμενες μαθήτριες που μπαίνουν σε σχολικό περιβάλλον για πρώτη φορά στη ζωή τους. Η Ζ. αποτελεί ένα παράδειγμα μαθήτριας του σχολείου που ήθελε να επιστρέψει, παρότι είχε αποφυλακισθεί, για να καταφέρει να πάρει το απολυτήριό της. Η Μ. κατάφερε να γραφτεί στο σχολείο της φυλακής μετά από πέντε χρόνια από την πρώτη της αίτηση. Πολλές είναι οι αιτήσεις συμμετοχής στο σχολείο που απορρίπτονται ή καθυστερούν σημαντικά. Η αίτηση μιας άλλης κρατούμενης απορρίφθηκε επειδή εργαζόταν παράλληλα στον τομέα της καθαριότητας εντός του καταστήματος κράτησης. Η Θ. δεν μπορούσε να αποδείξει πως έχει απολυτήριο Δημοτικού για να εγγραφεί στο ΣΔΕ, καθώς αυτό είχε χαθεί, με αποτέλεσμα να πρέπει να δώσει εξετάσεις για να μπορέσει να συμμετάσχει. Η Τ. μας είπε: «Όταν είμαι εδώ, νιώθω ότι δεν είμαι φυλακή. Με κάνει να νιώθω ότι κάνω κάτι για μένα. Θέλω να συνεχίσω το σχολείο και έξω».
Αυτό που εντοπίστηκε καθ’ όλη τη διάρκεια των συνομιλιών μας είναι η ύπαρξη μιας υποβόσκουσας στερεοτυπικής εντύπωσης για τις ενασχολήσεις που μπορούν να συμμετέχουν οι γυναίκες κρατούμενες και είναι διαθέσιμες προς αυτές: καθαριότητα, ραπτική, μαγειρική. Στον σύγχρονο κόσμο όπου αναπτύσσεται και κινείται ραγδαία τεχνολογικά, η πρόσβαση σε χρήση υπολογιστών για εκπαιδευτικούς σκοπούς και η εκμάθηση βασικών υπολογιστικών γνώσεων είναι καίριας σημασίας. Μόνο η πρόσβαση στο διαδίκτυο για εύρεση βιβλιογραφίας είναι ένα σπουδαίο, μη αυτονόητο για όλους, εκπαιδευτικό εργαλείο.
Η αποφυλάκιση άλλωστε περιλαμβάνει εκτός των άλλων και τον δύσκολο δρόμο της επιστροφής στην εργασία. Όσο πιο αποκομμένοι/ες από την εργασιακή πραγματικότητα είναι οι κρατούμενοι/ες, τόσο πιο δύσκολη είναι η εργασιακή τους επιστροφή. Τα συναισθήματα ανασφάλειας και ψυχολογικής επιβάρυνσης αυξάνονται και η όποια ματαίωση είναι πιθανή χωρίς οικογενειακή ή φιλική υποστήριξη. Παρ’ όλα αυτά, αξίζει να τονίσουμε ότι αποτελεί ενθαρρυντικό στοιχείο η παρουσία του θεάτρου στο ΚΚΓΕΘ υπό την καθοδήγηση του κ. Στάθη Γράψα, ο οποίος με πολυετή εμπειρία, προσπάθεια και κόπο ενθαρρύνει και εμψυχώνει θετικά και αδιάκοπα τον έγκλειστο πληθυσμό μέσω της θεατρικής εμπειρίας.
Η ενημέρωση και η στήριξη μετά την αποφυλάκιση είναι επίσης σημαντικά ελλιπής. Η παρουσία της ΕΠΑΝΟΔΟΥ[4] είναι σπουδαία και σημαντική, αλλά δυστυχώς δεν είναι αρκετή για να καλύψει τις σύνθετες ανάγκες όλων των αποφυλακιζομένων. Θα ήταν θεμιτό η ενημέρωση των κρατουμένων επί παντός ζητημάτων να ξεκινάει ήδη από τον πρώτο καιρό της κράτησης, από την ύπαρξη δραστηριοτήτων, μέχρι και τους φορείς ενημέρωσης και στήριξης μετά την αποφυλάκιση.
Ο κοινωνικός στιγματισμός μοιάζει κάποιες φορές απροσπέλαστος για τις αποφυλακισμένες γυναίκες, ειδικότερα στην περίπτωση που είναι μητέρες. Το ίδιο ισχύει και για τα παιδιά τους που διαβιούν εκτός φυλακής. Το επανακτίσιμο του όποιου μητρικού δεσμού με τα παιδιά τους κατά την αποφυλάκιση είναι ένα δύσκολο στάδιο που ιδανικά θα περιελάμβανε κατάλληλη ψυχολογική υποστήριξη για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Η μητρότητα για τις μητέρες κρατούμενες λαμβάνει διαφορετικές, κρίσιμες προεκτάσεις για αυτές. Ακόμα και η δυνατότητα επισκεπτηρίου είναι ιδιαίτερα δύσκολη λόγω εδαφικής απόστασης του κέντρου κράτησης. Γενικότερα, οι σχέσεις των παιδιών όπου ένας από τους δύο γονείς του μπορεί να είναι κρατούμενος/κρατούμενη, δημιουργεί μια σειρά από κρίσιμα ζητήματα που θα πρέπει να μας ευαισθητοποιήσουν κοινωνικά και να αξιολογηθούν με σοβαρότητα.
Στο ΚΚΓΕΘ λειτουργεί ειδικός, ξεχωριστός χώρος για τις μητέρες κρατούμενες όπου μπορούν τα παιδιά τους να διαβιούν μαζί τους μέχρι και την ηλικία των τριών ετών. Τα παιδιά αυτά μεγαλώνουν στο ίδιο έγκλειστο περιβάλλον με την μητέρα τους και εν συνέχεια, είτε περνούν υπό την επιμέλεια της οικογένειας που είναι εκτός φυλακής, είτε μεταφέρονται σε κάποιο ίδρυμα. Γίνεται αντιληπτό πως η συνθήκη αυτή απαιτεί μια ιδιαίτερα σοβαρή και λεπτή διαχείριση από τους εμπλεκόμενους φορείς σε όλα τα στάδια.
Παρατίθεται στο σημείο αυτό απόσπασμα από την 10η Γενική Έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας (ΕΠΒ) με τίτλο «Γυναίκες που στερούνται της ελευθερίας τους» (2000)[5]:
Πρέπει να καταβάλλεται κάθε προσπάθεια για την ικανοποίηση των ειδικών διαιτητικών αναγκών των εγκύων γυναικών κρατουμένων, στις οποίες θα πρέπει να παρέχεται μια δίαιτα υψηλή σε πρωτεΐνες, πλούσια σε φρέσκα φρούτα και λαχανικά.
Είναι αυτονόητο ότι τα μωρά δεν πρέπει να γεννιούνται στη φυλακή και η συνήθης
πρακτική των κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης φαίνεται να είναι, να μεταφέρονται οι έγκυες κρατούμενες την κατάλληλη στιγμή σε νοσοκομεία εκτός της φυλακής.
Παρ’ όλα αυτά, από καιρού εις καιρόν, η ΕΠΒ συναντά παραδείγματα εγκύων γυναικών που είναι αλυσοδεμένες ή συγκρατούνται με άλλον τρόπο σε κρεβάτια ή άλλα είδη επίπλων κατά τη διάρκεια των γυναικολογικών εξετάσεων ή / και τον τοκετό. Μια τέτοια προσέγγιση είναι εντελώς απαράδεκτη και θα μπορούσε σίγουρα να χαρακτηριστεί ως απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση. Άλλα μέσα που ικανοποιούν τις ανάγκες ασφάλειας μπορούν και θα πρέπει να βρεθούν.
Πολλές γυναίκες στη φυλακή είναι κύριοι πάροχοι φροντίδας για παιδιά ή άλλα άτομα των οποίων η ευημερία μπορεί να επηρεαστεί αρνητικά από την φυλάκισή τους.
Ένα ιδιαίτερα προβληματικό θέμα στο πλαίσιο αυτό είναι αν – και, αν ναι, για πόσο χρονικό διάστημα – θα πρέπει να είναι δυνατό για τα μωρά και τα μικρά παιδιά να παραμείνουν στη φυλακή με τις μητέρες τους. Αυτή είναι μια ερώτηση δύσκολη για να απαντηθεί, δεδομένου ότι, αφενός μεν, οι φυλακές σαφώς δεν παρέχουν το κατάλληλο περιβάλλον για μωρά και μικρά παιδιά, αφετέρου δε, ο βίαιος αποχωρισμός μητέρων και βρεφών είναι άκρως ανεπιθύμητος.
Σημαντική είναι επίσης η Σύσταση 1469/2000 του Συμβουλίου της Ευρώπης με τίτλο “Μητέρες και μωρά στη φυλακή”[6] (Mothers and babies in Prison), καθώς και το Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 13ης Μαρτίου 2008[7] «σχετικά με την ιδιαιτερότητα της θέσης των φυλακισμένων γυναικών και τον αντίκτυπο της φυλάκισης των γονέων στην κοινωνική και οικογενειακή ζωή, που αναφέρεται σε συγκεκριμένες συνθήκες κράτησης, τρόπους διατήρησης των οικογενειακών δεσμών και κοινωνικών σχέσεων, προσανατολισμό στην κοινωνική και επαγγελματική επανένταξη».
Εκτός όμως από την μητρότητα, οι γυναίκες κρατούμενες σε κάποιο ποσοστό τους έχουν βρεθεί στη θέση του θύματος διαφόρων μορφών κακοποίησης. Η σχέση τους με το σώμα τους, την ψυχική τους υγεία και ισορροπία, η επίγνωση του τι τους έχει συμβεί, μοιάζει με έναν κυκεώνα συνεχούς εσωτερικής μάχης εντός των καταστημάτων κράτησης. Η ψυχολογική υποστήριξη είναι ελλιπής, όπως και η ιατροφαρμακευτική τους περίθαλψη. Η υγιεινή και η πρόσβαση σε αγαθά σχετικών του γυναικείου αναπαραγωγικού συστήματος (έμμηνος ρύση, εμμηνόπαυση κλπ.) θα έπρεπε να είναι πρωταρχικής σημασίας.
Η ακατάλληλη θεραπευτική και φαρμακευτική αγωγή εντός των καταστημάτων κράτησης είναι ένα υπαρκτό φαινόμενο το οποίο δεν μπορεί να προσπεραστεί. Χαρακτηριστική είναι η επιστολή[8] που είχε σταλεί από τις γυναίκες κρατούμενες του Κορυδαλλού το 2020 προς το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη για τις διακρίσεις που υφίστανται οι γυναίκες κρατούμενες στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, αλλά και το δυσβάσταχτο οικονομικό κόστος που απαιτείται για την επικοινωνία τους με το εξωτερικό περιβάλλον.
Ήδη ο διαρκής εγκλεισμός και η έλλειψη προσωπικού χώρου δημιουργούν μια σειρά από επίπονες ψυχολογικές διαταραχές. Σύμφωνα με τις Δημητρούλη & Ρηγούτσου[9] (2017:28) ο εγκλεισμός στη φυλακή μπορεί να επιφέρει:
- Συναισθηματικές διαταραχές, όπως κατάθλιψη, δυσφορία, απαισιοδοξία ή ακόμα και απάθεια
- Χαοτική μνήμη και σκέψη
- Παλινδρομήσεις σε στάδια της παιδικής ηλικίας
- Δυσκολίες στις κοινωνικές σχέσεις
- Απώλεια της αίσθησης της πραγματικότητας
- Όξυνση των νευρωτικών συμπτωμάτων, όπως έμμονες ιδέες και αϋπνία
- Αύξηση της εχθρότητας και της επιθετικότητας απέναντι στον ίδιο τον εαυτό
- Μείωση της ικανότητας αυτοκριτικής
Πίσω όμως από τον όμορφα διατηρημένο χώρο του σχολείου, ο οποίος είναι στολισμένος με έργα των κρατουμένων του σχολείου (ζωγραφιές και κατασκευές), η εικόνα από τον χώρο των κελιών που διαβιούν δεν είναι προσβάσιμη. Οι οποιεσδήποτε επίσημες αξιολογήσεις φορέων είναι λογικό πως θα πρέπει να περιλαμβάνουν το σύνολο των εγκαταστάσεων οποιουδήποτε καταστήματος κράτησης και όχι αποκλειστικά τους χώρους που εμφανίζονται να έχουν ένα μεγαλύτερο πρόσημο «πολιτισμού»[10]. Οι κρατούμενες μαθήτριες του σχολείου δεν περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας τους στον χώρο αυτό, πόσο μάλλον οι υπόλοιπες κρατούμενες που δεν συμμετέχουν για διάφορους λόγους στην εκπαίδευση.
Η Θ. μας δήλωσε χαρακτηριστικά: «Όποιος θέλει να βοηθήσει πρέπει να περάσει μια βδομάδα στις πτέρυγές μας».
Λίγη ώρα πριν από την αποχώρησή μας με πλησίασε για μια σύντομη κουβέντα μια κρατούμενη από την Συρία. Μου ανέφερε πως έχει τρία παιδιά στη Συρία και πως συχνά γράφει μέσα στο κελί της, είτε γράμματα στα παιδιά της, είτε γενικά για την εμπειρία της κράτησή της, ώστε να μπορέσει να αντεπεξέλθει στην απουσία και στη δυσκολία επικοινωνίας λόγω γλώσσας και θρησκεύματος. Ένας ακόμα προβληματισμός της ήταν η συμβίωσή της με ακόμα 12 γυναίκες στο ίδιο κελί. Η ανάγκη επαφής και επικοινωνίας της ήταν διάχυτη, παρά το γεγονός ότι διαβιεί ανάμεσα σε τόσες γυναίκες κρατούμενες.
Η εμπειρία μας από το σχολείο του ΚΚΓΕΘ επισφραγίστηκε και ολοκληρώθηκε με τον πιο ανθρώπινο και όμορφο τρόπο όταν οι κρατούμενες του σχολείου μας απέστειλαν ζωγραφιές τους αφιερωμένες στη σύντομη μα παράλληλα μεγάλης σημασίας γνωριμίας μας. Βλ. σχετικό άρθρο της Επιστημονικά Υπεύθυνης του Crime& Media Lab, Δρος Α. Καρδαρά: «Επίσκεψη Του Crime & Media Lab Στα Σχολεία Των Γυναικείων Φυλακών Θήβας (8-6-2022)» Επίσκεψη του Crime & Media Lab στα σχολεία των γυναικείων φυλακών Θήβας (8-6-2022) – KE.M.E. (e-keme.gr) και το βίντεο «Στο σχολείο των γυναικείων φυλακών Θήβας, βίντεο (propago.gr)»:
Θα κλείσουμε το άρθρο με μια φράση της Μ. : «Θέλω μετά τη φυλακή να συνεχίσω το θέατρο, το χορό, το σχολείο. Θέλω να αλλάξω τη ζωή μου».
Καλή επιστροφή σε όλες!
[1] Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής, Στατιστικός Πίνακας Κρατουμένων της 1ης και 16ης έκαστου μηνός του έτους 2021, https://www.minocp.gov.gr/geniki-grammateia-antegklimatikis-politikis/
( τελευταία πρόσβαση, 13.08.2022)
[2] https://government.gov.gr/egkeniastike-proti-agrotiki-filaki-ginekon/ (τελευταία πρόσβαση, 13.08.2022)
[3] Για εισαγωγικές πληροφορίες στην ύπαρξη των Αγροτικών Φυλακών στην Ελλάδα μπορείτε να διαβάσετε στο παρακάτω link: https://www.crimetimes.gr/%CE%B1%CE%B3%CF%81%CE%BF%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82-%CF%86%CF%85%CE%BB%CE%B1%CE%BA%CE%AD%CF%82-%CF%85%CF%86%CE%AF%CF%83%CF%84%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B1%CE%B9-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B5%CE%BB/ (τελευταία πρόσβαση, 13.08.2022)
[4] ΕΠΑΝΟΔΟΣ, https://www.epanodos.org.gr/
[5] Συμβούλιο της Ευρώπης, “Γυναίκες που στερούνται της ελευθερίας τους” , Απόσπασμα από τη 10η Γενική Έκθεση, Δημοσιεύτηκε το 2000, https://rm.coe.int/16806cd371
[6] Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Σύσταση 1469 (2000) “Μητέρες και παιδιά στη φυλακή”, πρόσβαση στο http://assembly.coe.int/nw/xml/xref/xref-xml2html-en.asp?fileid=16821&lang=en
[7] Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 13ης Μαρτίου 2008 σχετικά με την ιδιαιτερότητας της θέσης των φυλακισμένων γυναικών και τον αντίκτυπο της φυλάκισης των γονέων στην κοινωνική και οικογενειακή ζωή, πρόσβαση στο https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-6-2008-0102_EL.html
[8] Alfavita Newsroom, “Κραυγή αγωνίας γυναικών κρατουμένων στις γυναικείες φυλακές Κορυδαλλού: Διακρίσεις Φύλου στην Υγεία”, Δημοσιεύτηκε 30.01.2020, https://www.alfavita.gr/koinonia/311011_kraygi-agonias-gynaikon-kratoymenon-stis-fylakes-korydalloy-diakriseis-fyloy-stin
[9] Δημητρούλη, Κ., Ρηγούτσου, Ε., (2017) Η εκπαίδευση στη φυλακή- Οδηγός για τους εκπαιδευτές των Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας σε καταστήματα κράτησης, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας Έρευνας και Θρησκευμάτων, Γενική Γραμματεία Δια βίου Μάθησης και Νέας Γενιάς
[10] https://www.refworld.org/cgi-bin/texis/vtx/rwmain/opendocpdf.pdf?reldoc=y&docid=4c10ae562 , https://www.efsyn.gr/ellada/dikaiomata/238697_neo-hastoyki-apo-symboylio-tis-eyropis-gia-tis-ellinikes-fylakes (τελευταία πρόσβαση 13.08.2022)
