Ο Γιώργος Παξινός είναι ο Έλληνας επιστήμονας που έγινε γνωστός για την χαρτογράφηση του εγκεφάλου. Γεννήθηκε στην Ιθάκη αλλά τις τελευταίες δεκαετίες ζει στην Αυστραλία, όπου είναι ερευνητής στο Ινστιτούτο Ερευνών Νευροεπιστήμης της Αυστραλίας (Neuroscience Research Australia-NeuRA) και γράφει τα βιβλία του.
Πώς φτάσατε στην Αυστραλία;
Γεννήθηκα στην Ιθάκη στα τέλη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Από την επαρχία έφευγε ο κόσμος και όσο το δυνατόν πιο νωρίς. Ο πατέρας μου και ο αδελφός μου έφυγαν για τις ΗΠΑ παράνομα. Η αδελφή μου για την Αυστραλία στη Μελβούρνη και ο δεύτερος αδελφός μου για την Αφρική και μετά πήγε στην Αυστραλία. Εγώ πήγα στις ΗΠΑ όταν μπορούσα νόμιμα να πάω εκεί, όταν πλέον είχαν αποκτήσει νομιμότητα ο αδελφός και ο πατέρας μου. Βρήκα δουλειά όμως στην Αυστραλία και δημιούργησα την προσωπική μου οικογένεια εδώ. Ήρθα εδώ επειδή βρήκα δουλειά. Νωρίτερα ήμουν στις ΗΠΑ, αλλά ήταν τότε ο πόλεμος του Βιετνάμ. Εγώ υποστήριζα τους κομμουνιστές και έτσι έφυγα. Σπούδασα στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας και μετά στο McGill του Καναδά, Ψυχολογία και στα δύο. Μετέπειτα, στο Yale στην Ψυχιατρική και εκεί ένας επικεφαλής του εργαστηρίου μου είπε για μια ευκαιρία στην Αυστραλία. Έτσι, ήρθα στο Σίδνεϊ. Μου είχε πει ένας φίλος μου ότι είναι κορυφαίο πανεπιστήμιο, αλλά μόλις ήρθα δεν μου φάνηκε έτσι. Έπειτα από 20 χρόνια ήρθε ο φίλος μου και τον ρώτησα γιατί ήσουν τόσο πεπεισμένος ότι το πανεπιστήμιο του New South Wales είναι το καλύτερο, και τότε μου είπε ότι νόμιζε ότι τον ρωτούσα για άλλο πανεπιστήμιο. Αλλά δεν πήγε άσχημα η δουλειά εδώ… Βρήκα έναν καλό συνεργάτη, βγάλαμε την πρώτη μελέτη, το πρώτο βιβλίο, το οποίο έτυχε χρήσης στην νευροεπιστήμη, The Rat Brain in Stereotaxic Coordinates, ήταν το πιο πολυαναφερόμενο βιβλίο στη Νευροεπιστήμη και το τρίτο πιο πολυαναφερόμενο βιβλίο όλων των εποχών μετά από το βιβλίο του Μανιάτη, Έλληνας κατά σύμπτωση και αυτός.
Εγώ ήμουν ψυχολόγος ακόμη αλλά εξέταζα τη σχέση εγκεφάλου και συμπεριφοράς. Έτυχε να παρατηρήσω μια χρώση του εγκεφάλου που ήταν ιδιαίτερα καλή και λέω θα την χρησιμοποιήσω για να φτιάξω έναν άτλαντα. Έτσι έμαθα την ανατομία που χρειαζόμουν και φτιάξαμε τον άτλαντα μαζί με τον συνεργάτη μου, που ήταν νευρο-ανατόμος και ακόμα δουλεύουμε μαζί. 43 χρόνια τώρα και θα δημοσιεύσουμε ένα βιβλίο μαζί φέτος, ένα πέρσι και ένα πρόπερσι. Η συμβουλή μου είναι στους νέους επιστήμονες που μπαίνουν στην εργασία να σκεφθούν ότι περισσότερα θα λάβουν αν δώσουν, δηλαδή αν είναι γενναιόδωροι με τις συνεργασίες τους. Δηλαδή το παράδοξο ότι αν θες να κοιτάς τον εαυτό σου, τότε πρέπει να είσαι αλτρουιστής. Όταν είσαι γενναιόδωρος ως προς τους συνεργάτες σου θα την λάβεις πίσω πολλαπλάσια και εκεί που θα την χρειαστείς.
Ο εγκέφαλος είναι ένα παιχνίδι. Δεν κάνω χάρτες εγκεφάλου επειδή πρόκειται να σώσω τον κόσμο και ούτε με ενδιαφέρει. Πρέπει εκεί που κάνουμε αίτηση για χρηματοδότηση να αναφερθούμε σε τι θα βοηθήσει η δουλειά που κάνουμε και αναφέρουμε ότι αν φτιάξω έναν χάρτη του εγκεφάλου εντός ανθρώπου που είναι πιο ακριβής στις περιοχές που περιγράφονται, οι συμφύσεις ή η άνω σιαγόνα εάν δώσουμε τις ορίζουσες θα μπορεί αυτός που εργάζεται να βρει αυτά που θέλει καλύτερα. Αλλά δεν είναι αυτό που με ενδιαφέρει. Εμένα με ενδιαφέρει να δω τι αντιστοιχεί μεταξύ του εγκεφάλου του αρουραίου, του ποντικού, του πιθήκου, του χιμπαντζή και του ανθρώπου. Αυτό το επιδιώξαμε χρησιμοποιώντας τα ίδια κριτήρια, την ίδια χρώση και τις ίδιες μεθόδους. Όταν βρούμε μια περιοχή που δεν ήταν καν γνωστή ότι υπήρχε, μας ικανοποιεί. Ο συνεργάτης μου ο Γουότσον που παίζει το σαξόφωνο, σταματάμε και παίζει σαξόφωνο. Μια περιοχή όταν την ανακαλύψουμε μπορούμε να την ονομάσουμε και αυτό είναι το κίνητρό μας. Δεν είναι ότι είμαστε επιστήμονες για να βοηθήσουμε την ανθρωπότητα. Κοιτάμε αυτό που μας αρέσει.
Αν με ρώταγε κανείς σου αρέσει από τις συνεργασίες που έχεις κάνει, θα έλεγα ότι η δουλειά που έχω κάνει για το περιβάλλον, γιατί αυτό δεν ήταν προς την περιέργεια τη δική μου, αλλά είδα ότι δεν πάει καλά η φροντίδα για το περιβάλλον. Ο καθένας από εμάς μολύνει τον πλανήτη περισσότερο από πριν, επιβαρύνει περισσότερο από ότι ένας βασιλιάς τον Μεσαίωνα. Ασχολήθηκα εθελοντικά με κάποιες οργανώσεις και δημιούργησα και εγώ κάποιες. Αυτό μου αρέσει, και αυτό θα έλεγαν αν με ρωτούσαν τι έκανες που άξιζε. Η επιστήμη είναι σαν ένα παιχνίδι, ένα παζλ που κοιτά να δω τι αντιστοιχεί μεταξύ των εγκεφάλων, μου αρέσει, το ευχαριστιέμαι, είναι το γούστο μου, αλλά δεν θα έλεγα ότι αυτό είναι το κάτι σημαντικό που έχω κάνει. Βέβαια, και πώς θα βρούμε τι έκανες; Έγραψα ένα βιβλίο, διέθεσα πολύ χρόνο για το μυθιστόρημα που ασχολείται με το περιβάλλον. Δημοσιεύθηκε στην Ελλάδα από τον Οίκο Λιβάνη. Μου πήρε πολλά χρόνια γιατί δεν ήξερα Λογοτεχνία. Αυτή η εργασία μου θεωρώ, τα άλλα τα γούσταρα και πήρα αξιώματα στην Ακαδημία. Το άλλο με ενδιέφερε από το 1969 από όταν ήμουν σπουδαστής και προσπαθούσα να κινήσω το ενδιαφέρον του κόσμου για τα ποδήλατα, αλλά με -20 βαθμούς ήταν λίγο δύσκολο!
Ο πιο καλός τρόπος να εξηγήσει τη συμπεριφορά του ανθρώπου είναι να φανταστείς τον χιμπαντζή με λίγο μεγαλύτερο εγκέφαλο. Μελέτησα τον εγκέφαλο του χιμπατζή, κάποιες περιοχές είναι ίδιες, αλλά είναι ελαφρύτερος. Σε πολλά σημεία η συμπεριφορά τους είναι παρόμοια.
Έχετε αναφερθεί πολλές φορές στον όρο “Ψυχή”…
Δεν υπάρχει ένδειξη ότι υπάρχει κάτι άλλο, κάτι άενον στον εγκέφαλο. Αν ο όρος της ψυχής είναι εκεί που οι ερεθισμοί γίνονται αισθήσεις, εκεί που εδρεύει η λογική, εκεί που λαμβάνονται οι αποφάσεις, εκεί που πλάθεται η αγάπη, εκεί που αποταμιεύεται η μνήμη, τότε δεν υπάρχει λόγος να υποθέσουμε ότι υπάρχει ψυχή διότι υπάρχει ήδη ένα όργανο που κάνει αυτές τις λειτουργίες. Η ψυχή είναι περιττή για την ψυχολογία. Δεν ξέρω κανέναν ψυχολόγο που αναφέρεται στην ψυχή. Ο όρος ψυχή δεν χρησιμοποιείται στην ψυχολογία. Κάποιος μπορεί να το βρει παράδοξο. Αυτό συνεπάγεται πολλά πράγματα. Ξαφνικά δεν μπορεί να υπάρξει κόλαση, εφόσον ευθύνεται ο εγκέφαλος για τα πάντα και εφόσον ο εγκέφαλός σου δομείται από γενετικό προίκισμα και επίδραση του περιβάλλοντος – τα φαγητά που έφαγες, τις εμπειρίες που είχες μέσα στην κοιλιά της μητέρας σου, μετέπειτα στο σχολείο, στην κοινωνία που γεννήθηκες – τότε εφόσον είναι μόνο αυτό το όργανο και όλες οι αποφάσεις θα ληφθούν σύμφωνα με τους νόμους της χημείας και της φυσικής, οι διασυνδέσεις του εγκεφάλου μου έχουν δημιουργηθεί μέχρι σήμερα, αυτές ευθύνονται για οποιαδήποτε απόφαση λάβω, τότε πώς θα υπάρξει μια ελεύθερη βούληση που θα σε καταδικάσει μετά κάποιος στην κόλαση; Καταργείται με αυτή τη σκέψη…
Αν με ρωτήσεις ποια ερώτηση ήταν εκείνη που μου προξένησε το ενδιαφέρον στα 50 χρόνια που διδάσκω, ήταν σε μια ομιλία που είχα δώσει στους Αρεοπαγίτες της Αυστραλίας. Τους είπα για την ψυχή, ότι δεν υπάρχει ελευθερία και ότι δεν μπορούν να καταδικάζουν κάποιον και να τον τιμωρήσουν γιατί τους είπα δεν μπορείτε να τον εκδικηθείτε γιατί δεν έχει την ευθύνη για οτιδήποτε έκανε. Και τους είπα ότι δεν υπάρχει ψυχή και μου κάνει μια δικηγόρος την εξής ερώτηση: είπατε ότι υπάρχει μυαλό αλλά όχι ψυχή, τι γίνεται ο νους μετά τον θάνατο. Αυτή νόμιζε ότι προσπαθούσα να ξεφύγω και χρησιμοποιούσα τη λέξη νους (mind)εκεί που ο κόσμος χρησιμοποιεί τη λέξη ψυχή. Ο κόσμος λέει η ψυχή είναι αθάνατη και ήθελε να δει τι θα πω για τον νου. Η απάντηση που έδωσα ήταν ότι εάν λάβεις μια βλάβη σε ένα σημείο στον εγκέφαλο που είναι το οπτικό νεύρο και κάνει τις διασυνδέσεις σου, τότε χάνεις την ικανότητα να δεις χρώμα αριστερά και κάτω του πεδίου όψεως και στα δύο μάτια. Χάνεις τη συνείδηση για χρώμα της λέω, αν πάθεις μια βλάβη στο δεξιό λοβό, τότε χάνεις την ικανότητα να δεις στο πιάτο σου το φαγητό που είναι στα αριστερά. Εάν επιπροσθέτως λάβεις βλάβη στο μπροστινό μέρος του εγκεφάλου, χάνεις τη δυνατότητα να προγραμματίσεις για το αύριο, δεν μπορείς να συγκρατήσεις τα ένστικτα ή τις σκέψεις που έρχονται στον νου. Αν όλα αυτά παραδεχτούμε ότι έτσι είναι, αν χάσουμε όλον τον εγκέφαλο μέσα στη νεκρική κάσα, σαπίσει, θα μου πείτε ότι η συνείδηση θα φτερουγίσει για να πάει κάπου αλλού; Εφόσον χάνεις ένα κομμάτι του εγκεφάλου, αντίστοιχα χάνεις ένα κομμάτι της συνείδησης.
Τι έχετε να πείτε για τα όνειρα;
“Τα όνειρα; Όλοι ονειρευόμαστε σχεδόν πάντα. Τα ξεχνάμε τα όνειρα, αλλά δεν σημαίνει ότι δεν ονειρευόμαστε. Ακόμα και τα ζώα ονειρεύονται, κάνουν παρόμοια κίνηση στα μάτια τους. Η ψυχολογία δεν δίνει βάση, αλλά θα ονειρευτείς πράγματα που έχουν σχέση με τη ζωή σου, αλλά δεν ξέρω ψυχολόγο που να ασχολείται με το να εξηγήσει τα όνειρα. Δεν το βλέπω ως εργαλείο.
O εγκέφαλος αποφασίζει, δεν μπορείς να τον κατευθύνεις για παράδειγμα να μην σκέφτεται μια παλιά αγάπη. Δεν υπάρχει ελευθερία, ελευθερία γιοκ, ελεύθερη βούληση γιοκ, αυτό το εξηγεί πιο καλά παρά οποιαδήποτε άλλη υπόθεση. Όταν κάποιος σου λέει δεν μπορώ να ξεχάσω κάποιον, θέλω αλλά δεν μπορώ, δεν είναι ανάγκη να μελετήσεις τους παλμούς της καρδιάς, είναι ψυχολογικό δεδομένο. Δεν μπορείς να κατευθύνεις τον έρωτά σου, αυτό συμβαίνει ή δεν συμβαίνει, ο έρωτας, και εσύ δεν έχει τίποτα να κάνεις με αυτό. Εσύ είσαι ο εγκέφαλός σου, ο εγκέφαλος αποφασίζει, αλλά αποφασίζει σε νευρολογικό σκοτάδι και ενημερώνει τον νου που είναι ένας φελός που πλέει στην τρικυμία του εγκεφάλου. Τον ενημερώνει και ο νους νομίζει ότι αποφασίζει. Μπορούμε να αποδεχθούμε ότι υπάρχει μηδέν ελευθερία στην αγάπη αλλά στο εάν θα επιλέξω να φάω παγωτό σοκολάτα ή φυστίκι, τότε είμαι ελεύθερος! Οι ίδιοι νευρώνες που θα αποφασίσουν αν θα σταματήσει να αγαπάς ή θα συνεχίσεις, θα αποφασίζουν και για τα άλλα. Οι νευρώνες συμψηφίζουν, δεν υπάρχει κανένας ερεθισμός στο περιβάλλον, πχ τα μαύρα μάτια ή τα ξανθά μαλλιά, κανένας από τους ερεθισμούς που είναι γύρω σου δεν είναι condition. Καμία από τις αποφάσεις δεν είναι χωρίς αιτία. Η συμπεριφορά έχει λόγο, τον ξέρεις τον λόγο γιατί αγαπάς μαύρα ή μπλε μάτια. Κανένα πτηνό δεν θα επιλέξει έναν άνθρωπο για να κάνει έρωτα και αντίστροφα. Αυτό είναι και η γενετική προδιάθεση.
Ήσασταν ο πρώτος που επέλεξε να ακουστεί μπουζούκι στην Ακαδημία Αθηνών, πώς το αποφασίσατε;
Αν ταιριάζει μπορείς να το βάλεις. Θεωρώ ότι το έβαλα σε σημείο που ταίριαζε. Ήταν το τέλος της ομιλίας μου, αναφερόμουν στην Ιθάκη που εκείνη τη στιγμή υποβαθμιζόταν γιατί σταματούσαν να πηγαίνουν τα φέριμποτ με τη συχνότητα που πήγαιναν, ήταν μέσα στην κρίση. Ήθελα να δείξω το νησί και ήθελα να αναφερθώ στην ποίηση και να πω “θέλω να τελειώσω με το τραγούδι “το φεγγάρι μάγια μου ‘κανε”, που εκφράζει τη ζωή μου”. Εξαρτάται πώς το βάζεις αν θα είναι σωστό ή όχι. Έλαβα διαφορετικές αντιδράσεις. Η Δημουλά έρχεται και μου λέει το πιο γλυκό πράγμα που έχω ακούσει. Μου είπε ότι ήταν η καλύτερη ομιλία που είχε ακούσει στην Ακαδημία. Ένας ακαδημαϊκός ακούστηκε όπως έβγαινε από την αίθουσα να λέει “έζησα να ακούσω και μπουζούκι στην Ακαδημία”, ένας άλλος μου λέει “συμφωνούσα με αυτά που είπες, εκτός του ότι έπαιξες μπουζούκι”. Λέω πιο σημαντικά ήταν αυτά τα άλλα. Μίλησα για το περιβάλλον, ότι καταστρέφουμε το περιβάλλον και ότι ο εγκέφαλος αν ήταν μικρότερος δεν θα μπορούσε να υποστηρίξει την γλώσσα, η οποία δημιούργησε την τεχνολογία, η οποία μας απειλεί σήμερα. Αν ο εγκέφαλος ήταν μεγαλύτερος θα μπορούσε πιθανώς να αντιληφθεί το πρόβλημα ακόμη και να το λύσει. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν έχει το κατάλληλο μέγεθος. Δεν παραπονέθηκε κανείς, δεν έπαιξα μόνο μπουζούκι, έπαιξα και την Κάρμεν του Μπιζέ. Για την Κάρμεν δεν παραπονέθηκε κανείς. Αυτό το λέμε στην Αυστραλία “cultural cringe”… Μη μας μιάζεις με μπουζούκι, θα μας λερώσεις! Αντί να πούμε ότι το μπουζούκι είναι εμείς. Το τραγούδι ήταν κατάλληλο για αυτό που ήθελα να πω εγώ, ότι έφυγα από την Ιθάκη”.
Πώς βλέπετε την εξέλιξη της πανδημίας;
“Είπε κάποιος είναι δύσκολο να κάνεις προβλέψεις, ιδιαίτερα για το μέλλον… (γέλια). Αλλά για τους επόμενους έξι μήνες δεν βλέπω τεράστια άλματα. Φίλοι με ρωτάνε πότε θα έλθω στην Ελλάδα και βέβαια μου λείπει, αλλά δυστυχώς δεν ήρθαν οι καταστάσεις όπως υπέθεταν. Αν δεν ελαττωθούν παγκόσμια θα κρούσματα να μην ανοίξουν τα σύνορα, τουλάχιστον της Αυστραλίας. Οι Αυστραλοί βλέπουν την πανδημία ως εξής: αυτοί που πίστεψαν στην επιστήμη πήγαν καλά, αυτοί που δεν πίστεψαν και δεν άκουσαν τους επιστήμονες πήγαν άσχημα, όπως η Αγγλία και οι ΗΠΑ. Η Ελλάδα πίστεψε στο πρώτο κύμα, μετά… Μήπως πάρουμε μάθημα αν δεν πιστέψουμε τους επιστήμονες για το περιβάλλον και γίνουν εξορύξεις στην Ιθάκη, στον Πατραϊκό κόλπο, τότε δεν έχουν καμία ελπίδα. Πρέπει αμέσως να σταματήσει η εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα. Πάνε αντιστρόφως να εξορύξουν κι άλλο. Και η πανδημία η ίδια δεν είναι άσχετη με τις ζημίες του περιβάλλοντος, γιατί τα δάση έχουν αποθέματα από ασθένειες του παρελθόντος και από ασθένειες του μέλλοντος. Εφόσον παρενοχλούμε τη φύση και διεισδύουμε όλο και περισσότερο, ανοίγουμε δρόμους μέσα στη φύση, τότε ανοίγουμε μεγαλύτερο μέτωπο για να εκτεθούμε στους ιούς. Κάνουμε πολλά που ευνοούν τέτοιους ιούς. Αν ένας ιός αναπτύσσεται σε μια περιοχή και είναι θανατηφόρος, θα πέθαινε παλιά σε αυτή την περιοχή. Τώρα όμως, παρουσιάζεται στα βακτηρίδια, στους ιούς μια ανθρωπότητα σε ένα πιατελάκι και έτσι όταν μπει ένα μικρόβιο διασπείρεται σε όλον τον κόσμο. Η επιστήμη πρέπει να εισακουστεί και για τον υπερπληθυσμό. Όσο κι αν μειώσεις την κατά άτομο μόλυνση, αν ο πληθυσμός συνεχίζει να πολλαπλασιάζεται θα συνεχίσει. Η φύση δεν διαπραγματεύεται”.
Ο Γιώργος Παξινός είναι καθηγητής Ψυχολογίας και Ιατρικών Επιστημών στο Neuroscience Research Australia του Πανεπιστημίου της Νέας Νότιας Ουαλίας στο Σίδνεϊ. Γεννήθηκε στις 6 Δεκεμβρίου του 1944 στη Λεύκη Ιθάκης. Οι επιστημονικές του αναζητήσεις τον οδήγησαν μακριά από την Ελλάδα. Συνέχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο Berkeley στην Καλιφόρνια και μεταπτυχιακά στο πανεπιστήμιο McGill στον Καναδά. Έπειτα πέρασε ένα μεταδιδακτορικό έτος στο Yale. Από το 1973 εργάζεται στο Πανεπιστήμιο του Νew South Wales στο Σίδνεϊ, όπου και διαμένει διατηρώντας όμως επαφή και με τα καλύτερα Πανεπιστήμια και Ερευνητικά Κέντρα ανά τον κόσμο, μεταξύ των οποίων και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Είναι μέλος της Αυστραλιανής Ακαδημίας Επιστημών και της Βασιλικής Εταιρείας της Νέας Νότιας Ουαλίας και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
Το έργο του έχει ξεχωρίσει διότι έχει κατασκευάσει τους περισσοτέρους άτλαντες του εγκέφαλου κι έχει ανακαλύψει τους περισσοτέρους πυρήνες (περιοχές του εγκέφαλου) από οποιονδήποτε άλλον επιστήμονα, ενώ, εκτός από τον εγκέφαλο, χαρτογράφησε και τον νωτιαίο μυελό. Ειδικότερα, έχει ανακαλύψει 91 περιοχές (πυρήνες) στο κεντρικό νευρικό σύστημα και σε πολλές έχει δώσει ελληνικά ονόματα. Ο Έλληνας νευροεπιστήμονας ανακάλυψε μια νέα, άγνωστη έως τώρα, περιοχή στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Η περιοχή, την οποία ο Γ. Παξινός ονόμασε «Ενδοσχοινιοειδή Πυρήνα» (Endorestiform Nucleus), βρίσκεται κοντά στο σημείο όπου ενώνεται ο εγκέφαλος με το νωτιαίο μυελό.
