Σύμφωνα με στατιστικές του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), 6 στις 10 γυναίκες δολοφονούνται από το σύντροφο τους ή από μέλος της οικογένειας τους.
Αυτό σημαίνει ότι 137 γυναίκες την ημέρα δολοφονούνται από άνδρες που γνωρίζουν. Σύμφωνα με έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (2013), η βασικότερη αιτία θανάτου γυναικών, ηλικίας 16 έως 44 ετών διεθνώς, αποτελεί η δολοφονία τους από κάποιο οικείο πρόσωπο. Το 2017, σύμφωνα με στοιχεία του Γραφείου των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα, από τις 87.000 δολοφονίες γυναικών που διαπράχθηκαν σε παγκόσμιο επίπεδο, το 58% αυτών, διαπράχθηκε από πρώην ή νυν συζύγους, συντρόφους τους ή από πρόσωπο του οικογενειακού τους περιβάλλοντος.
Στην Κύπρο από το 2010 μέχρι το 2020 έχουν καταγραφεί 40 δολοφονίες γυναικών, στο πλαίσιο συντροφικής βίας/ βίας στην οικογένεια. Στην Ελλάδα από το 2015 μέχρι το 2021 έχουν δολοφονηθεί 118 γυναίκες στα χέρια των συντρόφων τους.
Οι γυναικοκτονίες είναι η πιο ακραία μορφή βίας που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες. Πιο συγκεκριμένα, ο ΟΗΕ ορίζει τις γυναικοκτονίες ως :
- Η δολοφονία γυναίκας επειδή είναι γυναίκα
- Η πιο ακραία εκδήλωση βίας κατά των γυναικών η οποία διαπράττεται εντός της οικογένειας, ή από το σύντροφο τους, διαπροσωπικής σχέσης, είτε από οποιονδήποτε στην κοινότητα, είτε αυτή διαπράττεται από το κράτος ή από ιδιώτες.
Είναι γεγονός ότι η γυναικοκτονία μπορεί να είναι αποτέλεσμα της άσκησης βίας από σύντροφο τους (πρώην ή νυν), βασανισμού και μισογυνισμού, λόγω τιμής, θρησκευτικών πεποιθήσεων, πρακτικής ακρωτηριασμού των γεννητικών οργάνων, σεξουαλικού προσανατολισμού, σεξουαλικής εκμετάλλευσης και βίας, συμπεριλαμβανομένου και μέσω του πλαίσιού της εμπορίας γυναικών.
Τα πιο πάνω είναι μόνο κάποιοι από τους λογούς που υπάρχει η άμεση ανάγκη υιοθέτηση του ορισμού γυναικοκτονία. Η γυναικοκτονία δεν είναι νέο φαινόμενο, ούτε νέα ορολογία. Ο όρος «γυναικοκτονία» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τη φεμινίστρια, συγγραφέα, ακτιβίστρια, εγκληματολόγο Dianna E. H. Russell το 1976, στο Διεθνές Δικαστήριο για τα Εγκλήματα Εναντίον Γυναικών.
Ακολούθως, υιοθετήθηκε από τη διεθνή κοινότητα με ψήφισμα του ΟΗΕ και έχουν γραφτεί πολλά ακαδημαϊκά κείμενα για την αναγκαιότητα υιοθέτησης του ορισμού. Παράλληλα είναι πάγιο αίτημα της κοινωνίας των πολιτών, η οποία μπορεί να αξιοποιήσει κάθε υπαρκτό εργαλείο για τη σωστή πίεση προς το κράτος για να δοθεί ένα τέλος σε τέτοια φαινόμενα. Έφτασε λοιπόν η στιγμή, παρά τις αντιδράσεις ότι ο όρος γυναικοκτονίες οδηγεί σε διάκριση σε βάρος γυναικών και ότι οι φόνοι γυναικών θα πρέπει να εντάσσονται στη γενικό όρο ανθρωποκτονιών, να ονομάσουμε το πρόβλημα ως έχει σε νομοθετικό πλαίσιο και να το αξιοποιήσουμε ως εργαλείο προς επίλυση του προβλήματος. Όπως εξάλλου έχει καταφέρει το γυναικείο κίνημα ανά το παγκόσμιο, μετά από πολλούς αγώνες, να υιοθετηθεί η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών, στη βάση της οποίας η Κυπριακή Δημοκρατία έχει θεσπίσει ομότιτλή νομοθεσία.
Η βία κατά των γυναικών και οι γυναικοκτονίες είναι αποτέλεσμα της πατριαρχίας και της άνισης σχέσης εξουσίας μεταξύ γυναικών και ανδρών, αποτέλεσμα των παραδοσιακών πρότυπων και στερεότυπων και πατριαρχικών ρόλων. Όπως αναφέραμε πιο πάνω ο ορισμός χρειάζεται για να αναδείξει το πρόβλημα, αλλά και να τιμωρήσει τους θύτες και να δράσει ως προληπτικό μέτρο με παραδειγματικές τιμωρίες. Είναι γεγονός ότι οι νομοθεσίες καθορίζουν την κουλτούρα, τις αρχές και τις αξίες ενός κράτους. Άρα ναι, ο όρος γυναικοκτονία θα πρέπει να πλαισιωθεί στον ποινικό κώδικα της Κύπρου. Σε αυτή την κατεύθυνση έχει πολύ σωστά προχωρήσει η Πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων κα. Αννίτα Δημητρίου η οποία έχει καταθέσει νομοσχέδιο για τροποποίηση του ποινικού κώδικα και να θεσπίσει το αδίκημα της γυναικοκτονίας. Δίνοντας λοιπόν νομική υπόσταση, θα καταφέρουμε επίσης να αναπροσαρμόζουμε τον τρόπο που εξετάζονται τα εγκλήματα αυτά, όπως και ο τρόπος που γίνεται η έρευνα και να καταδείξουν το χαρακτήρα του φόνου.
Η σχετικά νέα νομοθεσία για τη βία κατά των γυναικών που έχει υιοθετήσει η Κύπρος, με την οποία ποινικοποιούνται όλες οι μορφές έμφυλης βίας, περιέχει ένα ολιστικό θεωρητικό υπόβαθρο που θα πρέπει να μετατραπεί σε πρακτικά μέτρα και εργαλεία. Ένα από τα σημαντικότερα μέρη του νομοθετικού πλαισίου είναι η πρόληψη της βίας ή αλλιώς η πρωτογενής πρόληψη.
Η πρωτογενής πρόληψη περιλαμβάνει την κατανόηση του προβλήματος και τους παράγοντες που κανονικοποιούν τη βία κατά των γυναικών. Συνεπώς, τα μέτρα της πρωτογενούς πρόληψης αφορούν κυρίως την ευρεία, συστηματική και στοχευμένη ενημέρωση και ευαισθητοποίηση, την κατανόηση ύπαρξης της βίας κατά των γυναικών ως αποτέλεσμα της άνισης εξουσίας μεταξύ των φύλων, φαινόμενο των πατριαρχικών κοινωνικών. Η εκπαίδευση στην ευρεία έννοια της, συμπεριλαμβανομένου και του εκπαιδευτικού συστήματος και των ΜΜΕ, διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο στην καταπολέμηση της έμφυλης βίας και προστασία των γυναικών από τις γυναικοκτονίες.
Η εκπαίδευση και η σωστή ενημέρωση, ιδιαίτερα στο εκπαιδευτικό σύστημα, αποτελούν βασικό στοιχείο της καθημερινότητας των νέων ως ένα περιβάλλον όπου διαμορφώνονται και κανονικοποιούνται οι ρόλοι των φύλων, καθώς και οι νοοτροπίες μας, ο σεβασμός και προώθηση των υγειών σχέσεων. Ο λόγος που γίνεται αναφορά και στα ΜΜΕ είναι για να δοθεί έμφαση στο γεγονός ότι τίτλοι ειδήσεων όπως «την σκότωσε γιατί την αγαπούσε» ή «τον τύφλωσε ο έρωτας και της πήρε τη ζωή», «Δεν ήξερε τι έκανε, τη ζήλευε παράφορα» ρομαντικοποιούν και καθορίζουν ένα κανονιστικό πλαίσιο όπου τέτοια περιστατικά μπορεί να θεωρηθούν ως νόρμα. Τα ΜΜΕ θα πρέπει να παίξουν πρωταρχικό ρόλο στην προσπάθεια καταπολέμησης αυτών των φαινομένων.
Η λύση να δοθεί τέλος στη βία κατά των γυναικών και των γυναικοκτονιών άπτετε πρώτα της πολιτικής βούλησης και στην εδραίωση ότι η ισότητα των φύλων και η καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών δεν είναι κοινωνικό θέμα αλλά θέμα πολιτικό στο οποίο θα πρέπει να επενδύσουμε και οικονομικά για τη σωστή και ολιστική πρόληψη και προστασία των γυναικών και των κοριτσιών.
Η υιοθέτηση ορισμού γυναικοκτονιών για όλους του λόγους που αναφέραμε πιο πάνω είναι μέρος της προσπάθειας για να φέρουμε στην επιφάνεια τις αιτίες και να κτυπήσουμε το πρόβλημα στη (πατριαρχική) ρίζα του.
Η Τζόζη Χριστοδούλου είναι Σύμβουλος του Υπουργού Εξωτερικών της Κύπρου για την Ενσωμάτωση της Διάστασης του Φύλου
