Η περίοδος της πανδημίας του Covid-19 επηρέασε, αναμφίβολα, την ενάσκηση της διπλωματίας και των διπλωματικών δραστηριοτήτων των Κρατών στις διεθνείς τους σχέσεις και, φυσικά, στην λειτουργία του διεθνούς δικαιϊκού συστήματος.
Οι περιορισμοί που τέθηκαν εκ των πραγμάτων στις δια ζώσης συναντήσεις και δραστηριότητες και ευρύτερα οι περιορισμοί που τέθηκαν για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας κρίσης του νέου κορονοϊού (lockdowns, περιορισμοί στις μετακινήσεις, καραντίνα κ.ο.κ.) επηρέασαν το σύνολο σχεδόν των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανομένων των θεμάτων που εμπίπτουν στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου και των διεθνών σχέσεων.
Η αμεσότητα των πλείστων οργανισμών και φορέων, εθνικών, περιφερειακών και διεθνών για να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα που δημιούργησε η πανδημία του νέου κορονοϊού, κατά το μάλλον ή ήττον, οδήγησε σε νέες τρόπους επικοινωνίας και διαδραστικότητας σε όλο το φάσμα των ανθρώπινων διεπαφών, πρωτίστως μέσω των χρήσεων της τεχνολογίας και την δημιουργία νέων εννοιών όπως, για παράδειγμα, αυτού της εικονικής διπλωματίας (virtual) αλλά και νέων μορφών ενάσκησής της στο νέο ψηφιακό περιβάλλον που δημιουργήθηκε προς αντιμετώπιση των περιορισμών που τέθηκαν λόγω της πανδημίας.
Η διπλωματία διά μέσω ηλεκτρονικών / διαδικτυακών μέσων / πλατφόρμων πλέον φαίνεται ότι καθίσταται υβριδική, με την άρση κάποιων περιορισμών που αφορούν στον περιορισμό της πανδημίας, με τον συνδυασμό φυσικής παρουσίας και διαδικτυακής – εικονικής, ως ήταν στην περίοδο των αυστηρών περιοριστικών μέτρων.
Η διπλωματία ως έννοια ενδεχομένως να έχει τύχει σημαντικής μετάλλαξης όσον αφορά τα παραδοσιακά μέσα άσκησής της λόγω της πανδημίας, συγκρινόμενη με ευρύτερες έννοιες που προσδιορίζουν επαγγελματικούς κλάδους. Το γεγονός αυτό επέχει σημαντικών προεκτάσεων, θετικών και αρνητικών. Ως το κυριότερο θετικό γεγονός είναι το ότι μέσω των νέων μέσων επικοινωνίας που εξ ανάγκης έχουν δημιουργηθεί λόγω της πανδημίας η διπλωματία καθίσταται αμεσότερη σε πραγματικό χρόνο.
Ως το κυριότερο αρνητικό γεγονός είναι το ότι η απουσία δια ζώσης επαφής – ως ήταν το θέσμιο προ της πανδημίας – ενδεχομένως να μην συνάδει με την ίδια την ουσία της διπλωματίας ως υπήρχε παραδοσιακά με την προσωπική ζωντανή επαφή των διπλωματών που οριοθετείται από την δια ζώσης επικοινωνία, συζήτηση και πράξεις.
Τα θετικά και αρνητικά των εξελίξεων στον χώρο στην περίοδο της πανδημίας δεν είναι κατ’ ανάγκην άσπρο ή μαύρο αλλά επέχουν της δικής τους σημασίας ανάλογα με την περίπτωση που ασκείται η διπλωματία. Καθίσταται, όμως, αντιληπτό το ότι τα μέσα ενάσκησης της διπλωματίας και οι επενέργειά τους είναι διαφορετικά στο παραδοσιακό πλαίσιο ενάσκησης της σε σύγκριση με το εικονικό – υβριδικό πλαίσιο που επικράτησε την περίοδο της πανδημίας.
Όταν, για παράδειγμα, η Σύνοδος της Γενικής Συνέλευσης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών πραγματοποιείτο τον Σεπτέμβριο του 2020 χωρίς την φυσική παρουσία των αρχηγών κρατών μέσω τηλεδιασκέψεων ή και βιντεογραφημένων μηνυμάτων, η απουσία της διά ζώσης επαφής των αρχηγών κρατών μεταξύ τους, οι παράλληλες συσκέψεις και συναντήσεις του και ούτω καθεξής, εξ ορισμού δεν αποτύπωσε τα τεκταινόμενα σε προηγούμενες Συνόδους. Από την άλλη, λόγω και των περιορισμών της πανδημίας, η εξεύρεση εναλλακτικών μέσων συνέχισης των διαδικασιών ενάσκησης της διπλωματίας ήταν εξ ων ουκ άνευ και είχε θετικό αντίκτυπο σε διεθνές επίπεδο, αφού συνεχίστηκαν οι διεργασίες παραγωγής κανόνων του διεθνούς δικαίου σε μια περίοδο που η διεθνής κοινότητα βρέθηκε από την μια μέρα στην άλλη σε παύση.
Αν και το παρόν δεν στοχεύει στο να αποτυπώσει πλήρως τις επιπτώσεις της πανδημίας σε σχέση με την άσκηση της διπλωματίας, η συζήτηση που προηγήθηκε καταδεικνύει τις προοπτικές και προκλήσεις του νέου, ενδεχομένως, μοντέλου της άσκησης διπλωματίας στην εποχή μετά την κρίση του κορονοϊού.
Το υβριδικό μοντέλο είναι επωφελές όσον αφορά τουλάχιστον τις προεργασίες σε τεχνοκρατικό επίπεδο και αυτό φαίνεται δια διαφόρων παραδειγμάτων, ενδεχομένως όμως να μην είναι ιδιαίτερα αποδοτικό εκεί όπου οι διαπροσωπική άμεση επαφή στην ενάσκηση της διπλωματίας απαιτεί διαπραγμάτευση για επίτευξη συναίνεσης αφού βασική άποψη είναι το ότι η προσωπική επαφή είναι διαφορετική από την εικονική.
Ο Δρ. Αντώνης Στ. Στυλιανού είναι Λέκτορας Νομικής στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, LL.B Law (Bristol), Ph.D in Law – International Law and Human Rights (Kent), Διευθυντής Μονάδας Νομικής Κλινικής Πανεπιστημίου Λευκωσίας
