Ο αρχαίος τραγικός ποιητής Σοφοκλής μας πληροφορεί στον «Οιδίποδα Τύραννο» πως το να χάσει κανείς ένα καλό φίλο ισοδυναμεί με το να χάσει την ζωή του, την οποία υπεραγαπά. Η αξία της φιλίας ήταν πάντα πολύ ψηλά στο δικό μου σύστημα αρχών και για κάποιο ακαθόριστο λόγο πίστευα ακράδαντα πως διέθετα μια εξαιρετική ικανότητα στην επιλογή των πιο αξιόλογων ανθρώπων για να προσκληθούν στη ζωή και στην καθημερινότητά μου ως φίλοι, ως οικογένεια, ως συνοδοιπόροι σε μια αφόρητη –πολλές φορές- πραγματικότητα. Η πεποίθηση αυτή, όπως αποδείχθηκε από τα ίδια τα πράγματα δεν ήταν παρά ένας ευσεβής πόθος.
Η επιλογή των φίλων μας γίνεται συνήθως από το επαγγελματικό μας περιβάλλον. Κάπου στις αρχές της δεκαετίας του 2000 προσλήφθηκα σε ένα ιδιωτικό σχολείο Μέσης Εκπαίδευσης με εξαιρετική φήμη, ως καθηγητής ελληνικών. Το συμβόλαιο που υπέγραψα αφορούσε την αναπλήρωση μόνιμου καθηγητή που θα απουσίαζε για ένα σχολικό έτος. Τέλειωνα το διδακτορικό μου στις βυζαντινές σπουδές και θεώρησα πως την χρονιά εκείνη απλά θα την αποθησαύριζα ως μια χρήσιμη εμπειρία. Όντως, το επίπεδο των περισσοτέρων μαθητών ήταν πολύ υψηλό και αυτό μου έδινε κίνητρο να τους προκαλέσω για να εξελιχθούν ακόμη περισσότερο. Οι εντυπώσεις μου στην αρχή ήταν άριστες. Θεωρούσα τον εαυτό μου μοναδικά τυχερό για την συγκεκριμένη ευκαιρία που μου δόθηκε.
Παντού σοβούσε ένα τοξικό κλίμα
Μετά το πρώτο καλωσόρισμα η κουρτίνα έκλεισε και άρχισα να αποκτώ πιο ουσιαστική γνώση των εσωτερικών προβλημάτων του σχολείου. Οι συνάδελφοι αλληλοϋποβλέπονταν και αλληλοϋποσκάπτονταν, παντού σοβούσε ένα τοξικό κλίμα που προέκυπτε από τα πηγαδάκια των καθηγητών οι οποίοι συνασπίζονταν για να κατηγορήσουν και να κουτσομπολέψουν, φήμες και σχόλια διασπείρονταν για διάφορους, ενώ τα πολιτικο-ιδεολογικά σύνδρομα του συγκεκριμένου σχολείου προκαλούσαν έκπληξη ακόμη και σε μένα, που δεν θεωρούσα τον εαυτό μου οργανικό στέλεχος του εν λόγω εκπαιδευτικού ιδρύματος.
Διάφορες «παρατάξεις» με προσέγγισαν για να με προκαταλάβουν. Ήθελαν να με εντάξουν στο δικό τους στρατόπεδο για να ενισχύσουν την επιρροή τους σ’αυτό τον ακήρυχτο πόλεμο ψιθιρολογίας. Η δική μου αντίδραση ήταν ακριβώς η αντίθετη από αυτή που ανέμεναν. Αμέσως, ξεσπάθωνα υπέρ των «κατηγορουμένων» θεωρώντας πως η φυσική μου θέση είναι δίπλα σ’αυτούς που δέχονται άδικα τα πυρά μιας αμοραλιστικής κριτικής. Η πολεμική στρεφόταν κυρίως ενάντια σε μια συνάδελφο, η οποία διατεινόταν ότι διέθετε υψηλούς ακαδημαϊκούς τίτλους, που δεν παρουσίασε ποτέ κι έτσι έγινε αντικείμενο ειρωνείας και σαρκασμού. Αυτή ήταν η πρώτη συνάδελφος που μου έκανε επίθεση φιλίας κι εγώ αποδέχθηκα να φέρω κοντά μου αυτή την τόσο ζεστή και καλλιεργημένη (sic) κοπέλα. Ίσως να έψαχνε κι αυτή ένα συναισθηματικό αποκούμπι σε ένα σχολείο που έμοιαζε να την έχει στοχοποιήσει. Τα χρόνια κύλησαν και σε κάποιο στάδιο χαθήκαμε, αφού ούτε εγώ ούτε εκείνη εργαζόμασταν πια στο συγκεκριμένο σχολείο. Έμαθα νέα της πολλά χρόνια μετά. Παντρεύτηκε έναν βαθύπλουτο Έλληνα, αθλητικό μεγαλοπαράγοντα, έκανε ένα παραμυθένιο γάμο σε ελληνικό νησί και κατέληξε διεθνής καταζητούμενη από τις ελβετικές αρχές για οικονομικά εγκλήματα.
Κοιτάζοντας τις φωτογραφίες από τις όμορφες αναμνήσεις με την –ας την πούμε Γιάννα- με συγκλονίζουν. Πώς αυτός ο άνθρωπος που άφησα να έρθει τόσο κοντά μου έκρυβε μέσα του μια στόφα τυχοδιώκτη με τέτοιο, μάλιστα, βεληνεκές; Η μυθομανής Γιάννα δεν είναι, όμως, το μοναδικό πρόσωπο που με συγκλονίζει όταν αναδιφώ στις παλιές φωτογραφίες. Η Γιάννα, που φαίνεται ότι επιβεβαίωσε όλους τους επικριτές της στο σχολείο, δεν ήταν η μοναδική συνάδελφος που έγινε στενή και αγαπημένη «φίλη». Στο στόχαστρο φαρμακερών σχολίων βρισκόταν και ο «Αντρέας Σταύρου». Αυτό που με έδεσε με τον Αντρέα ήταν η ανάγκη μου να υπερασπιστώ την ιδιαιτερότητα ενός ανθρώπου με ολοφάνερα σεξουαλικές επιλογές προς το ίδιο φύλο, ο οποίος βρισκόταν σε ένα κυκεώνα σοβαρών αλλά άτυπων κατηγοριών. Ο ίδιος διατηρούσε ένα χαμηλό προφίλ και φαινόταν προσηλωμένος στη σχέση του με τους μαθητές του. Η διεύθυνση του σχολείου –τουλάχιστον ένα τμήμα της- φαινόταν να τον προστατεύει από πολλούς και ισχυρούς παράγοντες που επιθυμούσαν να τον αποδομήσουν και να τον οδηγήσουν έτσι στην έξοδο. Είχε πλάτες που τον προστάτευαν, αλλά δεν θα επεκταθώ περισσότερο.
Το σούσουρο για την ερωτική σχέση του εν λόγω καθηγητή με μαθητή του δεν περιοριζόταν στην αίθουσα…
Ο ψυχολογικός πόλεμος είναι σαφώς ένας αποτελεσματικός τρόπος για να επιτύχεις την ήττα ενός ανθρώπου που θεωρείς ότι δεν συντάσσεται με τα δικά σου συμφέροντα. Κάπως έτσι εξηγούσα όλο αυτό που συνέβαινε και γι’αυτό δεν έχανα ευκαιρία να κάνω ηθικά κηρύγματα εναντίον όσων συκοφαντούν και θίγουν την υπόληψη ενός συναδέλφου εκπαιδευτικού! Το σούσουρο για την ερωτική σχέση του εν λόγω καθηγητή με μαθητή του δεν περιοριζόταν στην αίθουσα του καθηγητικού συλλόγου, αλλά είχε πάρει διαστάσεις και συζητείτο από μαθητές και άλλους. Ο «Φρίξος», το παιδί που είχε στοχοποιηθεί, δεν είχε έρθει στην αντίληψή μου μέχρι που μαθητές μου με πονηρά γελάκια με «ενημέρωσαν» πως αυτός είναι «ο Φρίξος που τα έχει με τον κύριο Σταύρου». Φυσικά απέκρουα πάντα τέτοια σχόλια αποδίδοντάς τα στην κακοήθεια των ανθρώπων.
Με τον Αντρέα διατήρησα στενή επαφή και μετά το τέλος της σχολικής χρονιάς. Ποτέ δεν τον ρώτησα για το θέμα των κατηγοριών και για το αν αυτές αλήθευαν. Θεωρούσα πως κάτι τέτοιο ήταν αδιανόητο και πως η όλη ιστορία ήταν κατασκευασμένη από ανθρώπους του σχολείου που ήθελαν να του κάνουν κακό, όπως έβλαψαν τελικά κι εμένα αφού το συμβόλαιό μου δεν ανανεώθηκε παρά την δημιουργία αναγκών με την αποχώρηση Ελλαδιτών συναδέλφων από το Τμήμα Ελληνικών. Ο Αντρέας έβλεπε τον εαυτό του ως ένα εκπαιδευτικό-φίλο των μαθητών, με πρότυπο την MichelPfiffer στο «Dangerous Minds». Aν και δεν ήμουν απόλυτα πεπεισμένος για την ορθότητα αυτού του εκπαιδευτικού μοντέλου, θαύμαζα τον Αντρέα και θεωρώντας ότι πρόκειται για αξιόλογο άτομο τον είχα γνωρίσει σε πολλούς άλλους φίλους, σε δείπνα, σε εκδρομές, σε απογευματινούς καφέδες, σε κοινωνικές εκδηλώσεις κ.ο.κ. Ποτέ δεν είχε δείξει οτιδήποτε το οποίο να μου προκαλέσει αμφιβολία για την ειλικρίνεια των προθέσεων και την αυθεντικότητα του χαρακτήρα του.
Σε κάποιο στάδιο μου ανέφερε ότι αυτοί που του ασκούσαν πολεμική στο σχολείο πέτυχαν τον εξαναγκασμό του σε παραίτηση, όπως είχαν αναγκάσει ένα χρόνο πριν και την Γιάννα να παραιτηθεί. Η ερμηνεία που έδωσα και στις δύο περιπτώσεις είναι πως τα πρόσωπα αυτά χρησιμοποίησαν κάποιες προφάσεις και εκβίασαν τους δύο καθηγητές να αποχωρήσουν για να μην τους εκθέσουν. Ποτέ δεν πήγε το μυαλό μου στην πιθανότητα το σχολείο απλά να κάλυπτε σοβαρά παραπτώματα που είχαν διαπράξει η Γιάννα πρώτα και μετά ο Αντρέας.
Μετά την απομάκρυνσή του από το σχολείο, ο Αντρέας βρήκε περιστασιακές δουλειές οι οποίες δεν είχαν σχέση με την ιδιότητα του εκπαιδευτικού. Σε κάποιο στάδιο μου είχε αναφέρει ότι ασχολιόταν με φωτογραφήσεις διασημοτήτων και ειδικά καλλιτεχνών, ενώ είχε αποφασίσει να αποκτήσει πτυχίο καλλιτεχνικής κατεύθυνσης μέσω εξ αποστάσεως εκπαίδευσης από Πανεπιστήμιο της Μεγάλης Βρετανίας.
Εν τω μεταξύ, εγώ είχα προσληφθεί ως Μορφωτικός Λειτουργός στο Τμήμα Πολιτισμού του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού της Κύπρου. Τα καθήκοντα που μου ανατέθηκαν αφορούσαν αρχικά την ανάπτυξη του τομέα των γραμμάτων, όμως με την αφυπηρέτηση συναδέλφου μετακινήθηκα στο τέλος της δεκαετίας του 2000 στον τομέα της θεατρικής ανάπτυξης. Έβλεπα ότι δεν ήταν δίκαιο για τα καλλιτεχνικά σχήματα να αξιολογούνται από ένα βυζαντινολόγο που δεν είχε ακαδημαϊκή κατάρτιση στο αντικείμενο για το οποίο έπρεπε να υποβάλλει θετικές ή αρνητικές εκθέσεις για επιχορηγήσεις. Έτσι, στις αρχές της επόμενης δεκαετίας έγινα δεκτός από το Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ και άρχισα ένα νέο μάστερ.
Ο Αντρέας έδειχνε έμμεσα ότι εισέπραττε την δική μου απόφαση ως παράγωγο αντιζηλίας και για ανεξήγητους λόγους είχε αρχίσει να απομακρύνεται. Είχε γίνει αλαζονικός, υπερφίαλος, ανυπόφορα προσβλητικός και κακότροπος. Μου είχε εξομολογηθεί ότι με παράτυπους τρόπους κατέλαβε σημαντικές θέσεις και με την επιδεξιότητά του στην χειραγώγηση ανθρώπων σε κέντρα αποφάσεων είχε καταφέρει να λύνει και να δένει. Μου είχε μιλήσει για την στενή σχέση του με τον Δημήτρη Λιγνάδη και το πόσο ευγνώμων του ήταν εκείνος χωρίς να αναφέρει κάτι άπρεπο ή ανήθικο. Ξαφνικά άκουγα από όλη την αφρόκρεμα του καλλιτεχνικού κόσμου της Κύπρου πως για όλα αποφάσιζε ο Αντρέας. Τα σχόλια που έφταναν στα αυτιά μου ήταν δυσάρεστα. Κάποιοι έλεγαν ότι τους πρότεινε να πλαγιάσουν μαζί του προκειμένου να τους δοθεί ρόλος. Κάποιοι έδειχναν να τον στηρίζουν και να τον εκτιμούν. Δεν τον ήξερα πια. Είχαμε χαθεί ολότελα και η τελευταία φορά που επικοινώνησε μαζί μου ήταν για να μου «ζητήσει» να μην αποκαλύψω σε κανένα ότι δεν διαθέτει τα τυπικά ακαδημαϊκά προσόντα για την μονιμοποίησή του. Ειδάλλως, όπως είπε, θα έβγαζε στη φόρα πτυχές της προσωπικής μου ζωής που του είχα εκμυστηρευθεί. Αφού του απάντησα πως δεν υπάρχει κάτι στη ζωή μου για το οποίο να ντρέπομαι άλλαξε ύφος. Έγινε ξανά ο παλιός, οικείος Αντρέας και με βεβαίωνε ότι είχε αποκτήσει το πτυχίο του απλά δεν μπορούσε να το καταθέσει ακόμη. Μπουρδουκλωμένα πράγματα! Του είπα στο τέλος πως θα πρέπει να καταθέσει τα τεκμήρια των προσόντων του για να μην μπορεί κανείς να του κάνει ζημιά. Αυτός ήταν ο θλιβερός επίλογος μιας φιλίας που έμελλε να τελειώσει άδοξα.
Ήταν μια εφιαλτική κατάβαση στην κόλαση
Εν τω μεταξύ ο επόπτης καθηγητής μου στο Πανεπιστήμιο με προέτρεψε να εγκαταλείψω την φιλολογική προσέγγιση των θεατρικών κειμένων και να ασχοληθώ με το παραστατικό γεγονός. Μπήκα στα χωράφια της σκηνοθεσίας ως μελετητής του Αμερικανού θεατρικού συγγραφέα Τένεσι Ουίλιαμς. Σε μια πειραματική θεατρική παραγωγή που ετοίμαζα για την έρευνα που εκπονούσα στο Πανεπιστήμιο συνεργάστηκα με έναν ιδιαίτερα ταλαντούχο καλλιτέχνη, ο οποίος μου πρότεινε ως δεύτερο performer ένα ήδη γνωστό σε μένα πρόσωπο: τον Φρίξο. Κατά την διάρκεια αυτής της συνεργασίας ο Φρίξος ζήτησε να μου μιλήσει κατ’ιδίαν. Με ρώτησε αν πίστεψα τα όσα λέγονταν τότε, στο σχολείο, για εκείνον και για τον καθηγητή του τον Αντρέα. Εγώ, με ύφος γελοία ηρωικό, εκφώνησα ένα λογύδριο εναντίον της κακοήθειας και του αστήριχτου κουτσομπολιού. Ο νεαρός με περιεργαζόταν με προβληματισμένο πρόσωπο και βλέμμα βαθιά θλιμμένο. Εκ των υστέρων σκέφτομαι πως μάλλον θα λυπόταν για το μέγεθος της αφέλειάς μου που άγγιζε αν δεν ξεπερνούσε τα όρια της χαζομάρας.
Χρειάστηκαν πολλές ώρες για να μου εξηγήσει ο Φρίξος πως έφηβος καθώς ήταν τότε έγινε αντικείμενο ψυχολογικής χειραγώγησης από τον καθηγητή του, ώστε να καταντήσει τελικά πειθήνιο όργανο στις ανομολόγητες σαδιστικές ορέξεις του. Ήταν μια εφιαλτική κατάβαση στην κόλαση. Όσα περισσότερα μου έλεγε ο Φρίξος τόσο βυθιζόμουν σε μια κατάσταση ψυχεδελικής παράλυσης. Σε καθημερινή βάση, ο Αντρέας ασελγούσε στο σώμα του ανήλικου παιδιού με τρόπους που δυσκολεύεται να φανταστεί ένας συνηθισμένος άνθρωπος, με τρόπους που διερωτώμαι πως δεν προκάλεσαν μόνιμες βλάβες στο σώμα του παιδιού. Η προτροπή μου να μιλήσει, να καταγγείλει τα όσα του συνέβησαν προσέκρουσε στην δική του ακλόνητη πεποίθηση ότι θα έβρισκε τον τρόπο να ισορροπήσει χωρίς να επιθυμεί να συμβάλει στην τιμωρία του Αντρέα για τα ψυχολογικά και σωματικά βασανιστήρια στα οποία τον είχε υποβάλει.
Ακολούθησαν νύχτες αϋπνίας για μένα. Ένα μεταμφιεσμένο τέρας ήταν για χρόνια επιστήθιος φίλος μου. Εγκληματικά τυφλός αδυνατούσα να δω την σκοτεινιά και την διαστροφική φύση όχι ενός απλά τοξικού ανθρώπου αλλά ενός επικίνδυνου παιδόφιλου. Καθώς η εξουσία και η δύναμη που απέκτησε αποτέλεσαν τους λόγους της ηχηρής του πτώσης πολλοί άνθρωποι με πλησίασαν και μου μίλησαν για τα ψέματα που έλεγε αυτός ο άνθρωπος για μένα ήδη από την εποχή που πλασαριζόταν ως φίλος αληθινός!!! Αυτός στον οποίο εμπιστευόμουν τα πάντα διέδιδε τα χειρότερα για μένα, με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζω γύρω μου μια ανεξήγητη εχθρότητα. Άλλο ένα σοκ. Χωρίς λόγο, χωρίς εξήγηση αυτός ο άνθρωπος απολάμβανε να κάνει κακό.
Γύρω μας κυκλοφορούν χιλιάδες άνθρωποι με άλυτα ζητήματα στην ψυχή τους. Άνθρωποι όπως ο Αντρέας. Η διαφορά μαζί του είναι ότι οι περισσότεροι καταφέρνουν να κρατήσουν δεμένο και υπό έλεγχο μέσα τους το τέρας, εκείνη την πλευρά του εαυτού τους που μπορεί να θυματοποιήσει αθώους ανθρώπους. Δεν είμαι σίγουρος αν ο Φρίξος θα καταφέρει να βρει ποτέ τον εαυτό του. Αμφιβάλλω. Το ανθρώπινο πνεύμα είναι εύθραυστο. Συντρίβεται εύκολα. Μοναδική ίσως διέξοδος να μιλήσει δημόσια για το τι του έχει συμβεί όπως μίλησε σε μένα και σε άλλους ιδιαιτέρως. Μόνο έτσι ο κίνδυνος που εκπορεύεται από τον Αντρέα θα αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά. Σκέφτομαι, βέβαια, πως τα πολλαπλά εγκλήματά του ανάδειξαν όχι μόνο θύματα αλλά και χειρότερα τέρατα από εκείνον. Πως θα μπορούσε άραγε να χαρακτηρίσει κανείς αυτούς που συγκάλυψαν το πρόβλημά του και απλά να τον απομάκρυναν για να μην βλάψει την φήμη του σχολείου τους; Πως θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κανείς όλους εκείνους τους μεγαλόσχημους που τον περιέβαλαν με τόση δύναμη και εξουσία, παρακάμπτοντας κανονισμούς και προτάσσοντας την προσωπική τους εύνοια προς το πρόσωπό του; Πώς θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κανείς αυτούς, που ονομάζοντάς τον σήμερα με το ουσιαστικό «διαμεσολαβητής» έρχονται να γίνουν μετά Χριστόν προφήτες και να καταγγείλουν απαράδεκτες και επιλήψιμες συμπεριφορές που έπρεπε να στηλιτευθούν ακαριαία εδώ και χρόνια; Πώς θα μπορούσα άραγε να χαρακτηριστώ κι εγώ που περιέθαλψα στο σπίτι μου και κυρίως στην ψυχή μου ένα νοσηρό πλάσμα που αναδιπλώθηκε, ανασυγκροτήθηκε, έσβησε τα σκάνδαλα από το παρελθόν του και έγινε κυρίαρχος του παιχνιδιού για να βλάψει ένα σωρό ανθρώπους που δεν είχαν το σθένος να του αντισταθούν και να τον βάλουν στην θέση του; Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο όλοι μας έχουμε ευθύνες και όσοι διαθέτουμε συνείδηση –ανεξάρτητα με το τι θα πράξει η δικαιοσύνη και τα δικαστήρια του κόσμου τούτου- θα πληρώνουμε αυτές τις ευθύνες εφ’όρου ζωής.
Ο Ανθούλλης Δημοσθένους είναι εκπαιδευτικός και σκηνοθέτης
