Η ιστορία του ΚΕΘΕΑ ξεκινάει το 1983 με την Ιθάκη, την πρώτη κοινότητα στη Θεσσαλονίκη. Το ΚΕΘΕΑ ιδρύεται το 1987 σε ένα περιβάλλον που ηγεμονεύει η αντίληψη περί παραβατικότητας των εξαρτημένων και επιλέγεται η λύση του εγκλεισμού τους είτε στα σωφρονιστικά καταστήματα είτε στα ψυχιατρεία. Επιλέγεται τότε μια δομή για την εφαρμογή και ανάπτυξη στην Ελλάδα του μοντέλου της θεραπευτικής κοινότητας με στόχο την αντιμετώπιση της εξάρτησης και την κοινωνική ένταξη των εξαρτημένων, ως πρώτη προσπάθεια εξειδικευμένης αντιμετώπισης της εξάρτησης.
Τρία πράγματα συμβάλουν σε αυτό. Η ύπαρξη μιας γενιάς επαγγελματιών υγείας που το επιδιώκει, συντασσόμενη με τα ιστορικά κινήματα αμφισβήτησης της κατεστημένης ψυχιατρικής, μια πολιτική ηγεσία έτοιμη να υιοθετήσει νεωτερικές προοδευτικές πρωτοβουλίες και, σε τελική ανάλυση, μια κοινωνία που μπορεί και χρειάζεται να τις αποδεχτεί.
Για 32 χρόνια το ΚΕΘΕΑ αναπτύσσεται, αλλάζει μέσα από τις κρίσεις του, ανοίγεται σε καινούργιες ιδέες, παράγει γνώση και εξελίσσει σημαντικά το βασικό του θεραπευτικό μοντέλο ενώ παράλληλα ανοίγεται σε νέες προσεγγίσεις και επεκτείνει τις υπηρεσίες του από τη μείωση της βλάβης μέχρι τις νέες και νόμιμες εξαρτήσεις του τζόγου και του αλκοόλ. Η πορεία δεν είναι εύκολη και ευθεία. Είναι ζόρικη, γεμάτη διαφωνίες, συγκρούσεις και κρίσεις που ξεκινούσαν, διεξάγονταν και επιλύονταν στο επίπεδο των εργαζομένων στο πεδίο. Πάντα όμως βρίσκονταν διέξοδοι και συνθέσεις για να προχωρήσει λίγο περισσότερο και να γίνει καλύτερο.
Αυτό που λειτουργεί είναι ακριβώς η οργάνωση του οργανισμού με δημοκρατικό τρόπο και η κουλτούρα συμμετοχής που είχε αναπτυχθεί από όλους, τους εργαζόμενους, τη διοίκηση, τους θεραπευόμενους και τις οικογένειές τους και η αίσθηση ότι πρόκειται για κάτι που τους ανήκε και είχαν λόγο για αυτό. Το μοντέλο οργάνωσης του ΚΕΘΕΑ που δημιουργήθηκε με τα χρόνια είναι άμεσα συνδεδεμένο με το θεραπευτικό μοντέλο που εξέφραζε, αυτό της κοινότητας, της διεπιστημονικής ομάδας του προσωπικού και της ενσωμάτωσης των δράσεων στην τοπική κοινότητα μέσω της οριζόντιας ανάπτυξης των δομών του ΚΕΘΕΑ.
Με την Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου του 2019, καταλύεται το αυτοδιοίκητο του οργανισμού και το πρώην αιρετό και άμισθο Διοικητικό Συμβούλιο αντικαθίσταται από μια έμμισθη διοίκηση που ορίζεται από τον Υπουργό Υγείας. Στη διάρκεια της τότε αντιπαράθεσης, το επιχείρημα του Υπουργού Υγείας αλλά και του Προέδρου του νέου ΔΣ, είναι ότι δεν θα αλλάξει τίποτα στο ΚΕΘΕΑ, πέραν του ορισμού των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου του. Όλα τα υπόλοιπα όργανα διοίκησης θα παρέμεναν, όπως και το θεραπευτικό μοντέλο για το οποίο μόνο καλά λόγια ακούγονταν. Ακόμα περισσότερο, διακηρυσσόταν ότι η νομοθετική παρέμβαση ενίσχυε την δημοκρατία στον οργανισμό με την αναβάθμιση της Γενικής Συνέλευσης του ΚΕΘΕΑ σε αποφασιστικό όργανο.
Σήμερα, ενάμιση χρόνο μετά τα γεγονότα εκείνα, η νέα διοίκηση καταθέτει ένα ολόκληρο σχέδιο νόμου για οργανωτικές αλλαγές στο ΚΕΘΕΑ που, πέραν όλων των άλλων, συμπαρασύρει όλες τις διαβεβαιώσεις της προηγούμενης περιόδου. Όλα τα συλλογικά όργανα καταργούνται, εκτός της Γενικής Συνέλευσης που παραμένει ως άδειο κέλυφος, χάνοντας τον αποφασιστικό της χαρακτήρα. Όλες οι θεραπευτικές δομές αλλάζουν και με αλλεπάλληλες συγχωνεύσεις διαρθρώνονται σε μια κάθετη πυραμιδική γραφειοκρατική δομή. Οι μονάδες του ΚΕΘΕΑ δεν απλώνονται πια οριζόντια, ως αυτόνομα συστήματα, στη χώρα. Σχηματίζουν πυραμίδα που καταλήγει στην Αθήνα και στη νέα διοίκηση. Για να γίνει αυτό δυνατό, εγκαταλείπεται η θεραπευτική κοινότητα και το ολοκληρωμένο θεραπευτικό πρόγραμμα και αντικαθίστανται από διευθύνσεις και υποδιευθύνσεις.
Δεν πρόκειται για απλές αλλαγές οργανογράμματος αλλά για αλλαγή θεραπευτικού και επιστημονικού παραδείγματος. Η νέα πυραμιδική δομή που επιχειρείται να επιβληθεί δεν συνδυάζεται με το θεραπευτικό και οργανωτικό μοντέλο του ΚΕΘΕΑ που γνωρίζουμε. Εάν επικρατήσει, θα πνίξει τη θεραπευτική λογική στον πυρήνα της: την δουλειά με την κοινότητα στην κοινότητα.
Το προσχέδιο της διοίκησης αντιμετωπίζει, όπως ήταν φυσικό, την καθολική απόρριψη από τους ανθρώπους του ΚΕΘΕΑ όχι γιατί θέλουν να υπερασπιστούν υποτιθέμενα κεκτημένα, αλλά την ίδια τους τη δουλειά και έχουν δίκιο όταν λένε ότι αυτό που ετοιμάζεται δεν είναι ΚΕΘΕΑ, δεν είναι σύγχρονο, δεν απαντά στις ανάγκες των πολιτών, συγκρούεται με τη δημοκρατία, τη λογική και την επιστημονική παραγωγή στο χώρο της δημόσιας υγείας και των εξαρτήσεων.
Ο Δημήτρης Κολοκάθης είναι πρόεδρος των εργαζομένων στο ΚΕΘΕΑ
