Γράφει η Ζίνα Γιαννοπούλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κλασικής Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Ερβάϊν
Έχω τη γνώμη πως δεν υποκαθιστούμε το παρελθόν, απλώς προσθέτουμε έναν καινούριο κρίκο στην αλυσίδα.
—Cy Twombly
Ο Cy Twombly δεν παρουσιάζει μία εικόνα αλλά προκαλεί έναν αισθησιασμό.
—Richard Serra για τον Cy Twombly
Ο Αμερικανός ζωγράφος Cy Twombly (1928-2011) έτρεφε μεγάλη αγάπη στην Ελληνορωμαΐκή αρχαιότητα, κι αυτό φαίνεται τόσο στις καλλιτεχνικές πρακτικές του, όπως στην προτίμησή του για λευκές πινελιές και θραύσματα, όσο στο ότι εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Ρώμη το 1959, όπου η δουλειά του επηρεάστηκε από τον Οβίδιο, τον Πλάτωνα, τον Όμηρο, και τη Σαπφώ, ενώ επισκέφτηκε για πρώτη φορά την Ελλάδα το 1960. Ο αρχαίος Ελληνικός κόσμος τον είχε απασχολήσει ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 και συνετέλεσε στη δημιουργία του αριστουργήματός του Fifty Days at Iliam το 1978.Το Ελληνικό κοινό τον έχει γνωρίσει από δύο εκθέσεις του στην Αθήνα, η πρώτη το 2009 στην γκαλερί Gagosian και η δεύτερη το 2017 στο μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης σε συνδυασμό με μία έκθεση φωτογραφιών του στη γκαλερί Gagosian. Η έκθεση του 2017 «Θεΐκοί Διάλογοι» έβαλε τη ζωγραφική του Twombly σε γόνιμη συνομιλία με τον αρχαίο πολιτισμό αντιπαραβάλλοντας είκοσι επτά πίνακες και γλυπτά του με δώδεκα αρχαίες απεικονίσεις θεοτήτων που κατονομάζονται στα έργα του όπως, για παράδειγμα, Παν, Αφροδίτη, Απόλλων, Διόνυσος, Ορφέας και Αρισταίος, Νίκη.
Η έκθεση στο μουσείο Getty του Λος Άντζελες με τίτλο Cy Twombly: Making Past Present απηχεί μία ανάλογη στάση δημιουργικής αντιπαραβολής του Ελληνορωμαϊκού παρελθόντος με το έργο του ζωγράφου. Είναι η πρώτη έκθεση του Twombly στις Η.Π.Α. με αντικείμενο τη σχέση του με τον αρχαίο Ελληνορωμαϊκό πολιτισμό ώστε να αναδειχθούν οι τρόποι με τους οποίους η αρχαιότητα επηρέασε έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του αφηρημένου εξπρεσιονισμού του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα. Η έκθεση που περιλαμβάνει για πρώτη φορά αρχαϊκά αντικείμενα της προσωπικής συλλογής του καλλιτέχνη από μάρμαρο και χαλκό προσκαλεί τους επισκέπτες να φανταστούν τους τρόπους με τους οποίους οι γονιμοποιητικές επιδράσεις της αρχαιότητας συνέβαλαν στις μεταμοντέρνες τεχνοτροπίες του. Μία υβριδική χρονικότητα «παρελθόν-παρόν» καλλιεργεί την εντύπωση ενός αισθησιακού παρόντος εμπλουτισμένου από τις πολιτιστικές μνήμες του παρελθόντος. Ο μοντερνισμός του Twomblyπου συνήθως θεωρείται ερμητικός και δυσνόητος αναζωογονείται από την επαφή του με την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα που φαίνεται να αναπληρώνει κενά και θραύσματα στην καλλιτεχνική δημιουργία του.
H εμμονή του Twombly με την θεά Αφροδίτη και την ερωτική επιθυμία είναι έκδηλη σε όλο το έργο του. Το 1975 ύμνησε τη θεά του έρωτα με έναν πίνακα με τίτλο το Λατινικό της όνομα Venus γραμμένο με κεφαλαία σε έντονο κόκκινο χρώμα. Ο πίνακας συνιστά έναν κατάλογο από σπάνιους επιθετικούς προσδιορισμούς της Αφροδίτης καταχωρημένους με κεφαλαίους Λατινικούς χαρακτήρες, όπως PONTIA, LIMENIA, ASTERIA, PANDEMOS. Κάποιοι από αυτούς περιέχουν ορθογραφικά λάθη—π.χ. MOPHO αντί για MORPHO («εύσχημη»). Είτε σκόπιμα είτε όχι, τα γραφικά αυτά ατοπήματα συνιστούν από μόνα τους μία στυλιστική άποψη, παραπέμποντας σε επιγραφικές αλλοιώσεις μέσα στην πάροδο του χρόνου ή ακόμη και σε πιθανές εκκεντρικές αναφορές στη θεά σε διάφορες λατρευτικές τελετουργίες της.
Κοντά στο τέλος της ζωής του, το 2009, ύμνησε την Αφροδίτη με τέσσερις πίνακες μεγάλου μεγέθους με τίτλο LeavingPaphos Ringed with Waves. Στον τελευταίο από αυτούς, μία πρασινογάλαζη θάλασσα καταλαμβάνει τον καμβά ενώ πλοία-ιδεογραφήματα στάζουν σαν σταλακτίτες ένα κοραλένιο κόκκινο, αποδίδοντας τη βίαιη δύναμη του έρωτα σαν μικρά αιχμηρά ξίφη ή σαν ανδρικά γεννητικά μόρια σε οργασμική έκρηξη. Ο τίτλος είναι ζωγραφισμένος επάνω στον πίνακα με έντονη κίτρινη μπογιά, σχεδόν σαν grafitti, και αποτελεί συμπύκνωση ενός ποιήματος του ποιητή του 7ουαιώνα Αλκμάνα, γνωστού για τους αισθησιακούς του στίχους και το ενδιαφέρον του για τη φύση. Οι δύο από τους τέσσερις πίνακες στο Getty προσκαλούν τον επισκέπτη να ατενίσει τα πλοία-έρωτες του Twombly και να διαβάσει τον στίχο του Αλκμάνα σε Αγγλική μετάφραση και σε διασκευή του ίδιου του Twombly. Ο ζωγράφος έτσι δανείζεται από δύο αρχαίες πηγές—το μύθο της θεάς του έρωτα και την ποίηση—και δημιουργεί μία αφηρημένη σύνθεση από πλοία και γραφικούς χαρακτήρες ενίοτε μισοσβησμένους που εμποδίζουν την ανάγνωση και θυμίζουν αρχαίες επιγραφές δυσανάγνωστες από την πάροδο του χρόνου.
Ο πόλεμος και ο θεός Άρης που τον εκπροσωπεί εμφανίζονται συχνά στο έργο του Twombly. O πίνακας Synopsis of aBattle (1968) δραματοποιεί την ιστορική μάχη της Ισσού το 333 όπου ο Μέγας Αλέξανδρος νίκησε το βασιλιά των Περσών Δαρείο (η λέξη ISSUS εμφανίζεται στην πάνω αριστερή γωνία). Με λευκές γραμμές που ανοίγουν σαν βεντάλιες και δυσανάγνωστους αριθμούς, άλλοτε μεμονωμένους και άλλοτε σε αριθμητικές πράξεις, διάσπαρτους σε όλο τον καμβά που θυμίζει μαυροπίνακα, το έργο μοιάζει με ευσύνοπτο στρατιωτικό διάγραμμα. Οι νευρικές και σπασμωδικές χαραγματιές του Twombly δημιουργούν την αίσθηση ενός ομιχλώδους πεδίου σύγκρουσης με σώματα πολεμιστών σε φυσική γειτνίαση ή πολεμικές τάξεις στοιχισμένες με βάση απροσδιόριστους κώδικες επίθεσης και άμυνας. Η τοποθεσία της μάχης εμπλουτίζει τις αναγνώσεις του πίνακα. Η Ισσός είναι ένα στενό που εκείνη την εποχή διαμορφωνόταν μεταξύ του όρους Αμανός και του Ισσικού κόλπου κοντά στις Κιλίκιες πύλες. Θα μπορούσε λοιπόν να φανταστεί κανείς ότι το πάνω κεντρικό τμήμα του πίνακα είναι το στενό της Ισσού που κείται ανάμεσα στο όρος Αμανός—το πάνω αριστερό τμήμα του πίνακα που είναι γεμάτο από γράμματα και αριθμούς σε κάθετη διάταξη—και στον Ισσικό κόλπο—το πάνω δεξιό μέρος του πίνακα που είναι σχετικά άδειο και περιέχει μισοσβησμένα γράμματα σε οριζόντια διάταξη, ανακαλώντας πλοία σε θάλασσα. Με βάση αυτή την υποθετική ερμηνεία, το υπόλοιπο μέρος του πίνακα θα μπορούσε να αναπαριστά τις δύο αντίπαλες δυνάμεις να συρρέουν στον τόπο της σύγκρουσης ή ακόμη και τα θεωρητικά μοντέλα των δύο στρατηγών που υποστηρίζουν το «οικοδόμημα» της σύγκρουσης.
Ο Twombly έτρεφε αγάπη σε μυθικούς χαρακτήρες που αλλάζουν μορφές (Νάρκισσος, Πρωτέας, Υάκινθος). Ιδιαίτερη θέση ανάμεσα τους κατέχει η ιστορία της Λήδας και του Κύκνου, η οποία μνημονεύεται στα Ομηρικά έπη, στη Βιβλιοθήκη του Απολλοδώρου, στην Ελλάδος Περιήγηση του Παυσανία, στην Αινειάδα του Βιργιλίου, και στις Μεταμορφώσεις του Οβιδίου. Με θέμα αυτή την ιστορία, από το 1960 μέχρι το 1963, ο Twombly φιλοτέχνησε έξι πίνακες. Στον πιο γνωστό ίσως από αυτούς, Leda and the Swan (1962), αποτυπώνει για πρώτη φορά μία αφηγηματική σκηνή από τη μυθολογία, την κορύφωση της επαφής ανάμεσα στην Λήδα και στο Δία μεταμορφωμένο σε κύκνο. Εκστατικές γραμμές, μουτζούρες, και κηλίδες σε χρωματική περιδίνηση αποκρυπτογραφούν ένα μείγμα βίας και σεξ με πρωταγωνιστές τη Λήδα και τον κύκνο. Ο Twombly άπλωσε τα χρώματα με το χέρι και το πινέλο, δημιουργώντας ένα κομφούζιο από τεμνόμενες και επικαλυπτόμενες γραμμές που μοιάζουν να περιδινίζονται σ’ ένα χορό ερωτικής μανίας. Ο πίνακας αποτελεί τη συνέχεια και ίσως την αποκορύφωση της έντονα σωματοποιημένης τεχνικής των πινάκων Ferragosto που ο Twombly ζωγράφισε το καλοκαίρι του 1961, συνοψίζοντας το στυλ “blood and foam” που κυριάρχησε στα έργα του μέχρι το 1966.
Οι παραπάνω πίνακες είναι ένα πολύ μικρό δείγμα μίας πλούσιας έκθεσης που θα διαρκέσει μέχρι το τέλος του Οκτώβρη. Εάν βρεθείτε στο Λος Άντζελες, μη τη χάσετε!
