Ο κόσμος αλλάζει. Προχωρά και εξελίσσεται. Στο ερώτημα επομένως που θα μπορούσε να θέσει κάποιος σχετικά με το πόσο αναγκαίος είναι ο ρόλος των γυναικών στις επιστήμες αιχμής και σε καινοτόμους κλάδους της τεχνολογίας στη σύγχρονη εποχή, η απάντησή μας πρέπει να είναι δυναμική, γιατί ο ρόλος των γυναικών σε αυτούς τους τομείς αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς παράγοντες εξέλιξης, προόδου, δημιουργίας και καινοτομίας για ολόκληρη την κοινωνία. Οι παγκόσμιες προκλήσεις, από την κλιματική αλλαγή έως τη δημόσια υγεία και τον τεχνολογικό μετασχηματισμό, όπως και η αποτελεσματικότερη διαχείριση κρίσεων και έκτακτων καταστάσεων, προϋποθέτουν τη συλλογική προσπάθεια και τη συμπόρευση των φύλων στις επιστημονικές εξελίξεις και καινοτομίες.
Είναι συνεπώς δεδομένο ότι σε έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται από τη ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και τη δυναμική «είσοδο» της τεχνητής νοημοσύνης σε καίριους τομείς της επαγγελματικής ζωής και της καθημερινής μας δράσης, η θέση της γυναίκας σε πρωτοποριακούς κλάδους της επιστήμης, της έρευνας και της τεχνολογίας, πρέπει να αναβαθμιστεί. Αναμφίβολα, η επένδυση στην εκπαίδευση της νέας γενιάς είναι ένα απαραίτητο βήμα για να καταπολεμηθούν και στη χώρα μας προκαταλήψεις και στερεότυπα που εξακολουθούν να χωρίζουν επαγγέλματα και δραστηριότητες σε «αντρικές» και «γυναικείες».
Μέσα από τους εκπαιδευτικούς δρόμους οι ορίζοντες των νέων ανθρώπων μπορούν να διευρυνθούν και να υποστηριχτούν τα κορίτσια, ώστε με ενεργό τρόπο να συμμετέχουν στις τεχνολογικές εξελίξεις και στις καινοτόμες επιστημονικές ανακαλύψεις. Η εκπαίδευση, δηλαδή, μπορεί να διαδραματίσει έναν καθοριστικό ρόλο στην υποστήριξη των κοριτσιών και των γυναικών σε τομείς της επιστήμης και της τεχνολογίας, με στόχο την επίτευξη της ισότητας στην πράξη και της δίκαιης εκπροσώπησής τους σε επιστημονικούς και επαγγελματικούς κλάδους που γνωρίζουν ανάπτυξη. Η αγορά εργασίας ήδη απαιτεί νέες γνώσεις και δεξιότητες, εμβάθυνση στις τεχνολογικές εξελίξεις και στα πληροφοριακά συστήματα, το οποίο σημαίνει ότι τα κορίτσια της σημερινής εποχής δεν πρέπει να μείνουν πίσω από όλες αυτές τις εξελίξεις, εξαιτίας προκαταλήψεων, στερεοτυπικών αντιλήψεων, μη επαρκούς ενημέρωσης, περιορισμένων ή λιγότερων ευκαιριών εκπαίδευσης στους εν λόγω τομείς.
Η θέση των γυναικών στις επιστήμες αιχμής και στους τεχνολογικούς κλάδους συνιστά ένα ζήτημα που δεν αναδεικνύεται συχνά από τα ΜΜΕ, ενώ θα έπρεπε να είναι ένα θέμα που να απασχολεί περισσότερο τον δημόσιο λόγο, γιατί είναι πολύ σοβαρό και αφορά το μέλλον της ανθρωπότητας. Όπως είχαμε αναδείξει στο propago υφίσταται ένας σιωπηλός περιορισμός της γυναίκας στις επιστήμες. Βλ. σχετικό μας θέμα: Ο σιωπηρός περιορισμός της γυναίκας στις επιστήμες – Ως πότε άραγε; – propago.gr
Ωστόσο, η ισότητα των φύλων στην επιστήμη έχει χαρακτηριστεί ως παράγοντας ζωτικής σημασίας για την οικοδόμηση ενός καλύτερου μέλλοντος για όλα τα μέλη της κοινωνίας και έχουν διαχρονικά καταγραφεί τα προβλήματα και τα εμπόδια για τα κορίτσια και τις γυναίκες να σταδιοδρομήσουν στην επιστήμη: «Δυστυχώς, οι γυναίκες και τα κορίτσια συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν συστημικά εμπόδια και προκαταλήψεις που τις εμποδίζουν να ακολουθήσουν σταδιοδρομία στην επιστήμη. Αυτό στερεί από τον κόσμο μας μεγάλα ταλέντα. Σήμερα, οι γυναίκες αποτελούν μόνο το ένα τρίτο της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας, λαμβάνοντας λιγότερη χρηματοδότηση, λιγότερες ευκαιρίες επιστημονικών δημοσιεύσεων και λιγότερες ανώτερες θέσεις σε κορυφαία πανεπιστήμια από τους άνδρες. Σε ορισμένα μέρη, οι γυναίκες και τα κορίτσια έχουν περιορισμένη ή καθόλου πρόσβαση στην εκπαίδευση – μια πράξη αυτοτραυματισμού για τις ενδιαφερόμενες κοινωνίες και μια τρομερή παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Βλ. αναλυτικά: Secretary-General’s message on the International Day of Women and Girls in Science [scroll down for French version] | United Nations Secretary-General
Συνεπώς, το γεγονός ότι σύμφωνα με καταγεγραμμένα στοιχεία μια γυναίκα θα αντιμετωπίσει περισσότερες δυσκολίες και περισσότερα εμπόδια στον αγώνα της να σταδιοδρομήσει σε επιστημονικούς και ερευνητικούς κλάδους, να δημοσιεύσει σε υψηλού κύρους διεθνή επιστημονικά περιοδικά και να κατακτήσει υψηλότερες θέσεις σε κορυφαία πανεπιστημιακά ιδρύματα είναι σοβαρό, πολυπαραγοντικό και ως εκ τούτου πρέπει να αναδειχθεί από τα ΜΜΕ.
Σύμφωνα με την UNESCO «Περισσότερα κορίτσια φοιτούν σήμερα στο σχολείο από ποτέ, αλλά δεν έχουν πάντα τις ίδιες ευκαιρίες με τα αγόρια να ολοκληρώσουν και να επωφεληθούν από μια εκπαίδευση της επιλογής τους. Πάρα πολλά κορίτσια και γυναίκες εμποδίζονται από προκαταλήψεις, κοινωνικούς κανόνες και προσδοκίες που επηρεάζουν την ποιότητα της εκπαίδευσης που λαμβάνουν και των αντικειμένων που σπουδάζουν. Υποεκπροσωπούνται ιδιαίτερα στην εκπαίδευση στους τομείς των θετικών επιστημών, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών (STEM) – οι γυναίκες αποτελούν μόνο το 35% των αποφοίτων STEM, ποσοστό αμετάβλητο σε δέκα χρόνια – και, κατά συνέπεια, στις σταδιοδρομίες στους τομείς STEM. Αυτή η ανισότητα μεταξύ των φύλων είναι ανησυχητική, ιδίως καθώς οι σταδιοδρομίες STEM αναφέρονται συχνά ως οι θέσεις εργασίας του μέλλοντος, προωθώντας την καινοτομία, την κοινωνική ευημερία, την ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς και τη βιώσιμη ανάπτυξη». Βλ.αναλυτικά: Girls’ and women’s education in science, technology, engineering and mathematics (STEM) | UNESCO
Δεδομένου ότι μιλάμε για νέες θέσεις εργασίες, για νέες προοπτικές και γενικότερα για μια διεύρυνση επιστημονικών οριζόντων και επαγγελματικών ευκαιριών, που μπορούν να ανοίξουν οι παραπάνω κλάδοι, οφείλουμε να αναδείξουμε έγκαιρα τη σπουδαιότητα υποστήριξης των κοριτσιών και των γυναικών, ώστε να έχουν τις ίδιες ακριβώς ευκαιρίες απασχόλησης και σταδιοδρομίας σε αυτούς τους τομείς, κάτι που μέχρι σήμερα δυστυχώς βλέπουμε ότι δεν συμβαίνει και ότι υπάρχει ακόμα δρόμος να διανύσουμε, για την επίτευξη των επιθυμητών αλλαγών.
Σύμφωνα πάλι με την UNESCO «Οι παρατηρούμενες διαφορές στη συμμετοχή των γυναικών στην επιστήμη σε διάφορες χώρες και επιστημονικούς κλάδους καταδεικνύουν ότι το χάσμα των φύλων στην επιστήμη δεν είναι προϊόν εγγενών διαφορών μεταξύ γυναικών και ανδρών ούτε σχετίζεται με το επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης μιας χώρας. Μάλλον, αυτές οι διαφορές αντικατοπτρίζουν μια σειρά κοινωνικών παραγόντων και συστημικών φραγμών που εμποδίζουν την πρόσβαση γυναικών και κοριτσιών σε επιστημονικές σταδιοδρομίες. Αυτά τα εμπόδια περιλαμβάνουν κοινωνικούς, πολιτιστικούς και έμφυλους κανόνες που καθοδηγούν τις προσδοκίες και τους ρόλους και δημιουργούν χαμηλά επίπεδα αυτο-αποτελεσματικότητας, έλλειψη ορατών μοντέλων ρόλων, υποεκπροσώπηση σε ηγετικούς ρόλους, εκπαιδευτικούς που δεν είναι επαρκώς καταρτισμένοι, μη υποστηρικτικά μαθησιακά περιβάλλοντα και ανεπαρκείς επαγγελματικές δομές και κουλτούρες εργασίας. Όλοι αυτοί οι παράγοντες συμβάλλουν στο φαινόμενο της ‘γυάλινης οροφής’ (´glass ceiling´) που εμποδίζει τις γυναίκες να ανέβουν σε υψηλότερες θέσεις ή να βιώσουν την ίδια επιτυχία σε σύγκριση με τους άνδρες συναδέλφους τους. Για να το επιτύχουμε, χρειαζόμαστε συντονισμένη δράση πολλών φορέων σε όλους τους τομείς – δημόσιους και ιδιωτικούς – για:
- Κατάρριψη προκαταλήψεων και στερεοτύπων σε βάρος των φύλων στην επιστήμη.
- Ανοιχτούς εκπαιδευτικούς δρόμους για τα κορίτσια στην επιστήμη.
- Δημιουργία περιβαλλόντων στον χώρο εργασίας που προσελκύουν, διατηρούν και προωθούν γυναίκες επιστήμονες». Βλ. αναλυτικά: UNESCO Call to Action: Closing the gender gap in science – UNESCO Digital Library
Ειδικότερα, για την κατάργηση στερεοτύπων και προκαταλήψεων φύλου στην επιστήμη, ενισχύοντας την προβολή των γυναικείων προτύπων, έχουν προταθεί από την UNESCOμεταξύ άλλων ενεργειών η συμπερίληψη περισσότερων ανακαλύψεων και ιστοριών από γυναίκες επιστήμονες, εμπλουτισμένων με εικόνες στα σχολικά εγχειρίδια, ώστε μέσα από την εκπαίδευση τα παιδιά να έχουν εξοικείωση με την εικόνα της γυναίκας στην επιστήμη και να αναγνωρίζουν την επιστημονική συμβολή της, από μικρές ηλικίες. Προτείνεται επίσης η αύξηση της παρουσίας γυναικών επιστημόνων στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, καθώς και στη δημοφιλή κουλτούρα και τη βιομηχανία του θεάματος για να αναδείξουν την ποικιλία των επιστημονικών σταδιοδρομιών και να καταρρίψουν τις στερεοτυπικές αντιλήψεις. Προτείνεται η διασφάλιση ισότιμης εκπροσώπησης γυναικών και ανδρών σε σχετικά συμβούλια και επιτροπές για την προώθηση μιας κουλτούρας ένταξης στην επιστημονική κοινότητα, καθώς και η αύξηση των ευκαιριών για τις γυναίκες επιστήμονες να έχουν πρόσβαση σε ερευνητικές επιχορηγήσεις και άλλες πηγές χρηματοδότησης της έρευνας.
Ως προς το άνοιγμα εκπαιδευτικών διαδρομών για κορίτσια στην επιστήμη
μέσω καινοτόμων και εμπνευσμένων εκπαιδευτικών στρατηγικών και πρωτοβουλιών, μεταξύ των προτεινόμενων ενεργειών είναι οι ακόλουθες: η εισαγωγή της επιστήμης στο πρόγραμμα σπουδών, ξεκινώντας από την προσχολική ηλικία, με χρήση δημιουργικών και ευχάριστων μεθόδων από την εκπαιδευτική κοινότητα, ώστε να εμφυσήσουν την κουλτούρα της επιστήμης από μικρή ηλικία και να δημιουργήσουν στους μαθητές και τις μαθήτριες τα κατάλληλα ερεθίσματα για να έρθουν πιο κοντά στην επιστήμη. Προτείνεται επίσης η κατάργηση των προκαταλήψεων και των στερεοτύπων για το φύλο με τη χρήση του κατάλληλου διδακτικού και μαθησιακού υλικού και μέσα από την κατάρτιση από ειδικούς προγραμμάτων σπουδών και σχολικών βιβλίων, για να διασφαλιστεί η
ισορροπημένη και ισότιμη εκπροσώπηση των φύλων στο εκπαιδευτικό υλικό, καθώς και η προώθηση της ισότητας των φύλων. Προτείνεται ακόμα η επένδυση στην επιβράβευση της εξαιρετικής απόδοσης των κοριτσιών σε θέματα STEM μέσω της παροχής υποτροφιών, βραβείων και άλλων κινήτρων.
Προτείνεται η επένδυση σε εξειδικευμένες επιμορφώσεις εκπαιδευτικών, για να αποκτήσουν οι εκπαιδευτικοί τις κατάλληλες δεξιότητες προκειμένου να παρέχουν ποιοτική διεπιστημονική εκπαίδευση STEM, η οποία να ανταποκρίνεται στο φύλο σε ένα διαδραστικό και φιλικό προς τους μαθητές περιβάλλον, με στόχο να καταρριφθούν τα στερεότυπα για τους ρόλους των φύλων που συνδέονται με διακριτούς επιστημονικούς κλάδους. Προτείνεται επιπροσθέτως η ενθάρρυνση των επιχειρήσεων να εφαρμόσουν πρωτοβουλίες εταιρικής κοινωνικής ευθύνης που υποστηρίζουν τις γυναίκες και τα κορίτσια στην επιστήμη μέσω προγραμμάτων προσέγγισης της κοινότητας και συνεργασιών με εκπαιδευτικά ιδρύματα για την υποστήριξη νέων γυναικών και κοριτσιών που επιδιώκουν σταδιοδρομία σε επιστημονικούς τομείς.
Τέλος, για τη δημιουργία εργασιακών περιβαλλόντων που προσελκύουν, διατηρούν και προωθούν γυναίκες επιστήμονες μέσω δράσεων πολιτικών που προάγουν την ένταξη, τη διαφορετικότητα και την ισότητα, μεταξύ των προτεινόμενων ενεργειών είναι: η θέσπιση τεκμηριωμένων θεσμικών πολιτικών που λαμβάνουν υπ’ όψιν τη διάσταση του φύλου, η ανάληψη δράσης κατά της βίας με βάση το φύλο, συμπεριλαμβανομένου του σεξισμού και της σεξουαλικής παρενόχλησης, η προώθηση γυναικών σε ηγετικές θέσεις και η προώθηση συνεργατικών ερευνητικών περιβαλλόντων που καλλιεργούν ομαδικές προσπάθειες, ανταμείβουν την ομαδική εργασία και παρέχουν κίνητρα για την αριστεία στην έρευνα, συμπεριλαμβανομένης αυτής που καλύπτει τις κοινωνικές ανάγκες και ωφελεί την κοινωνία γενικότερα, συμπεριλαμβανομένων των ευάλωτων και των πιο περιθωριοποιημένων. Επιπροσθέτως προτείνεται η προώθηση φιλόξενων ερευνητικών περιβαλλόντων που παρέχουν κατάρτιση και ευκαιρίες σε όλους τους συμμετέχοντες και τις συμμετέχουσες σε μια κουλτούρα ισότητας, η οικοδόμηση κοινών κανόνων ισότητας των φύλων μέσω της εκπαίδευσης, της κατάρτισης και των προσπαθειών συμμαχίας για άνδρες και γυναίκες στην επιστήμη, ενθάρρυνση εταιρικών σχέσεων με επιχειρήσεις που ανήκουν ή διοικούνται από γυναίκες στον τομέα της επιστήμης, επένδυση στη συλλογή δεδομένων ανά φύλο σε τακτική βάση σε επίπεδο χώρας, για τη χάραξη τεκμηριωμένων πολιτικών και την παρακολούθηση της προόδου όσον αφορά στη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ των φύλων. Βλ. αναλυτικά: UNESCO Call to Action to Close the Gender Gap in Science | UNESCO
Ολοκληρώνοντας, να υπενθυμίσουμε ότι στις 22 Δεκεμβρίου του 2015 η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών αποφάσισε να καθιερώσει μια ετήσια Διεθνή Ημέρα για την αναγνώριση του κρίσιμου ρόλου των γυναικών και των κοριτσιών στην επιστήμη και την τεχνολογία, μέσω του Ψηφίσματος A/RES/70/212 (Resolution A/RES/70/212). Η Παγκόσμια Ημέρα Γυναικών και Κοριτσιών στην Επιστήμη, που εορτάζεται στις 11 Φεβρουαρίου, μας υπενθυμίζει «ότι οι γυναίκες και τα κορίτσια διαδραματίζουν καίριο ρόλο στην επιστημονική και τεχνολογική κοινότητα και ότι η συμμετοχή τους πρέπει να αυξηθεί» ( COMMUNICATION – Διεθνής Ημέρα Γυναικών και Κοριτσιών στην Επιστήμη).
Ο φετινός εορτασμός, ο οποίος σηματοδότησε τη 10η επέτειο αυτής της Διεθνούς Ημέρας, επικεντρώνεται στο «Unpacking STEM Careers: Her Voice in Science» (International Day ofWomen and Girls in Science | UNESCO) και αναμφίβολα η «φωνή της γυναίκας στην επιστήμη» πρέπει να ακουστεί και να αποκτήσει μεγαλύτερη δύναμη.
Συνοψίζοντας, τα βήματα τα οποία μπορούν να υλοποιηθούν για την υποστήριξη και προώθηση γυναικών σε καινοτόμους τομείς της έρευνας, της επιστήμης και της τεχνολογίας είναι πολλά. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν μας τα νέα δεδομένα και τις νέες προκλήσεις, καθώς επίσης τα σπουδαία επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα που θα διαδραματίσουν τον δικό τους ρόλο στη διαμόρφωση της αγοράς εργασίας στο μέλλον και ευρύτερα στις επιστημονικές εξελίξεις, είναι σημαντικό να μη μείνουμε πίσω. Ως εκ τούτου, είναι αναγκαίο και το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα να προσφέρει στους νέους και τις νέες ευκαιρίες για εμπλουτισμό της γνώσης, επαφή με την επιστήμη και ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων. Σε αυτό το πλαίσιο η θέση της σύγχρονης γυναίκας αξίζει να είναι δυναμική.
