Τα τελευταία χρόνια η Ευρωπαϊκή Ένωση ακολουθεί μια και ολοένα πιο περιοριστική πολιτική απέναντι στους μετανάστες και στους πρόσφυγες. Το ευρωπαϊκό σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο, του 2008, έθετε τους πρώτους φραγμούς σε μαζικές νομιμοποιήσεις μεταναστών και άρχιζε να υψώνει τείχη με την ενίσχυση των επιστροφών και της φύλαξης των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε. Η κοινή δήλωση Ε.Ε. – Τουρκίας, που αποτέλεσε σοβαρή υπαναχώρηση στο θεσμικό οικοδόμημα και στις πολιτικές πρακτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και το μνημόνιο της Ιταλίας με την Λιβύη του 2017, το οποίο ανανεώθηκε το 2020, δείχνουν μια διαδρομή πολιτικών επιλογών. Η διαδρομή αυτή υπονομεύει σταδιακά βασικές αξίες και εγγυήσεις του διεθνούς προσφυγικού δικαίου για τη διεθνή προστασία των χωρών που υφίστανται το “βάρος”, όπως η Ελλάδα, σε de facto «αποθήκες ανθρώπων» με οικονομική χρηματοδότηση.
Η αντιμετώπιση τον προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών ως ζήτημα κυρίως δημόσιας τάξης και ασφάλειας αποτελεί την κύρια έκφανση της συνολικής θεώρησης του προσφυγικού και μεταναστευτικού ρεύματος ως εν δυνάμει παράγοντα που απειλεί την κανονικότητα της ευρωπαϊκής ζωής. Θεωρώ δυσχερή τη θέση ως χώρα υποδοχής και θα έλεγα προδομένη από τους εταίρους ως προς τη συνεργασία για μετεγκατάσταση τους από την Ελλάδα προς άλλα κράτη – μέλη. Πιστεύω ότι η Ελλάδα πλέον πρέπει να υιοθετήσει αυτόνομη πολιτική όσον αφορά το μεταναστευτικό. Η κατάσταση στα νησιά πια είναι εκτός ελέγχου. Πρόσφυγες στερούνται τα πλέον θεμελιώδη δικαιώματα για ανθρωπιστική και αξιοπρεπή μεταχείριση. Οι συνθήκες στα νησιά παραβιάζουν τη νομοθεσία της Ε.Ε. που υποχρεώνει την Ελλάδα να παράσχει προσήκουσες συνθήκες διαβίωσης στους πρόσφυγες και μετανάστες. Οι καταυλισμοί στα νησιά είναι εστία κινδύνων και ταλαιπωρίας για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, κάτι που θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί. Οι κάτοικοι σε αυτούς τους καταυλισμούς δίνουν καθημερινές μάχες για την εξασφάλιση ασφαλούς και επαρκούς στέγης, βασικές συνθήκες υγιεινής, τροφίμων και άλλων ειδών, καθώς και υγειονομικής περίθαλψης. Οικογένειες με παιδιά ζουν σε ακατάλληλα αντίσκηνα και κοντέινερ με ανεπαρκή αριθμό αποχωρητήριων και ντους.
Επισκέφτηκα κοντέινερ που στέγαζαν μέχρι και 12 άτομα, όπου ο προσωπικός χώρος περιοριζόταν σε ένα τετραγωνικό μέτρο. Ενώ σε ορισμένα κοντέινερ υπήρχαν λεπτά στρώματα ή κουκέτες, οι περισσότεροι κοιμούνται πάνω σε κουβέρτες στο δάπεδο. Άτομα που παραχώρησαν συνέντευξη είπαν ότι αντιμετώπιζαν προβλήματα ασφάλειας, διότι οι καταυλισμοί έχουν περιορισμένο φωτισμό. (να σημειωθεί ότι άλλαξα όλα τα ονόματα μεταναστών για την προστασία της ιδιωτικότητας τους).
Η Γκουλνάρ, Αφγανή ηλικίας μεταξύ 30 – 35 ετών, που ζει σε καταυλισμό με τον σύζυγο και τα δύο παιδιά τους, για τρεις νύχτες κοιμήθηκαν στην ύπαιθρο μετά την καταστροφή του αντίσκηνου τους από ισχυρή νεροποντή κατά τις πρώτες ημέρες διαμονής τους στο καταυλισμό.
Ο Αχμέντ, ηλικίας μεταξύ 20 και 25 ετών, από τη Μοσούλη του Ιράκ, πάσχει από ψυχοκοινωνική αναπηρία και έχει περάσει τέσσερις μήνες στο καταυλισμό. Εγκατέλειψε το Ιράκ, αφού έχασε ολόκληρη την οικογένεια του στην πατρίδα του. Μου έδειξε τα εξανθήματα που είχε στα πάνω και κάτω άκρα του… Μου είπε ότι οφείλονται στις ανθυγιεινές συνθήκες, καθώς και στον αυτοτραυματισμό στα πάνω άκρα του, κάτι που όπως ανέφερε οφείλεται στο άγχος της διαμονής σε ένα υπερβολικά συνωστισμένο κοντέινερ. «Πρέπει να περιμένω εδώ ίσως και 18 μήνες, παρά την ψυχική μου ασθένεια. Επιχείρησα να αυτοκτονήσω. Οι φίλοι μου με προστατεύουν για να μην κάνω κακό στον εαυτό μου» περιγράφει.
Η Χουρίγια, Αφγανή ηλικίας 20 με 30 ετών, ζει με το σύζυγο και τους γιους τους, ηλικίας 3 και 8 ετών σε ένα συνωστισμένο κοντέινερ μαζί με άλλη μια πενταμελή οικογένεια εδώ και λίγους μήνες. Η συνέντευξη για το άσυλο είχε προγραμματιστεί τέσσερις μήνες μετά από την άφιξη τους. “Δεν ξέρω πόσο καιρό μπορούμε να μείνουμε , μας είπαν ότι πρέπει να είσαι ευάλωτος για να μπορείς να μετακινηθείς από εδώ, δεν ξέρουμε τι σημαίνει αυτό για μια οικογένεια με μικρά παιδιά και βασικά θέματα υγείας. Όταν πηγαίνουμε στον γιατρό, μας δίνουν παυσίπονα, όχι κανονικά φάρμακα” ήταν τα λόγια της.
Μια εξαμελής ομάδα Σομαλών γυναικών, χωρίς άλλη συγγένεια μεταξύ τους, μένουν μαζί σε αντίσκηνο χωρίς θέρμανση εντός του καταυλισμού. Συμφώνησαν ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η υγειονομική περίθαλψη, καθώς τα ραντεβού με τους γιατρούς αναβάλλονται επανειλημμένα ή τους δίνονται μόνο παυσίπονα ως θεραπεία.
Έκτος από τη φρικτή κατάσταση στα νησιά υπάρχει και σοβαρότατο θέμα με τα ασυνόδευτα παιδιά. Η Πολιτεία κάνει διαχρονικά λίγα πράγματα για αυτά τα παιδιά. Πλέον η Ελλάδα πρέπει να απαιτεί από άλλα κράτη μέλη της ΕΕ να αναλαμβάνουν ασυνόδευτα παιδιά. Σύμφωνα με τα τελευταία κρατικά στοιχεία του Ιανουαρίου του 2021 είχαν καταγραφεί 3.973 ανήλικα. Τα ανήλικα χρειάζονται αυστηρή εποπτεία στη διάρκεια της διαμονής τους μέχρι την μετεγκατάσταση τους από την Ελλάδα προς άλλα κράτη μέλη. Εδώ και χρόνια εντοπίζονται περιπτώσεις ασυνόδευτων ανήλικων που καταλήγουν θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης ή εμπλέκονται σε διακίνηση ουσιών. Πλέον επιβάλλεται επιτάχυνση της διαδικασίας χορήγησης ασύλου, χωρίς επανεξέταση. Να υπάρχει δέσμη μέτρων για τις δεξιότητες και τα ταλέντα συμπεριλαμβανομένης της οδηγίας για τους επί μακρόν διαμένοντες. Να εγκρίνει η κυβέρνηση ένα ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης για την ενσωμάτωση τύπου Σκανδιναβίας, με στοιχεία τις δεξιότητες και τα προσόντα για επιλεκτική υποδοχή και ένταξη εξειδικευμένων. Η άμεση απέλαση ή επαναπροώθηση μετά την απορριπτική απόφαση θα αποτελούσε ανακούφιση για τους μετανάστες και πρόσφυγες και για την Πολιτεία .
Προσωπική μου άποψη με βάση την εμπειρία μου ως humanitarian aid worker επί 15 χρόνια, η πλειοψηφία των εισερχόμενων προσφύγων και μεταναστών τα τελευταία δυο χρόνια είναι θρησκευόμενοι με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, συνεπώς θα είναι πολύ δύσκολη η ένταξη τους στην ευρωπαϊκή κοινωνία.
Η Αριάν Γιουνέση είναι κοινωνιολόγος
