Το να πιστέψεις ότι όλα θα αλλάξουν πρέπει πρώτα να δεις εσύ πόσο βοηθάς σε αυτήν την αλλαγή ή όχι. Όλοι υπερασπιζόμαστε το δίκαιο, το σωστό, τον αδικημένο, το θύμα… τελικά θύτη μπορεί να σε κάνει μόνο η πράξη ή και η στάση σου; Θα ενοχοποιηθούμε όλοι ή θα βρούμε τους «φταίχτες» κι έτσι θα επιβιώσουμε οι «αθώοι»; Δεν ξέρω…Κάπου εδώ αναπνέω με δυσκολία και η μνήμη είναι μόνο εμπόδιο για τη γραφή κάθε λέξης. Ας το δούμε λίγο από την αρχή. Γεννήθηκα ανάπηρος. «Μαιευτική παράλυση στο δεξιό άνω άκρον». Στα τέσσερά μου έτη απέκτησα νέα βλάβη ύστερα από ατύχημα: «απώλεια όρασης αριστερού οφθαλμού». Τι είναι λοιπόν η αναπηρία; Ό,τι διαφοροποιείται από αυτό που η πλειοψηφία – δυστυχώς- καθορίζει ως κοινωνικό παραδεκτό ή «κανονικό». Ένα από τα στερεότυπα που κληρονομήσαμε. Ο φυσιολογικός θέτει τα όρια του διαφορετικού και δεν αναγνωρίζει τη μοναδικότητα.
Κι ο αγώνας πιο μοναχικός. Ένας μη «κανονικός» να διεκδικεί μια θέση και το αυτονόητο δικαίωμα του επαγγελματία ανάπηρου ηθοποιού
Μόνο η αγάπη, η αγάπη από την οικογένειά μου με έκανε πολύ δυνατό για να μπορέσω να αντέξω τη βλακεία, την επιτηδευμένη άγνοια, την εχθρότητα, τη δυσανεξία, την απαξίωση και κοινωνικό ρατσισμό απέναντι στο μη «κανονικό». Με ρωτούσαν: πότε θα γίνεις καλά; Θα κάνεις αυτή τη «φανταστική – μαγική» εγχείρηση που θα σε κάνει κανονικό; Και μετά εγώ ήθελα – γιατί αυτό ήμουν – ήθελα να συναντήσω τα όνειρά μου, τους στόχους μου, που όπως φαινόταν είχαν συγκεκριμένο σχήμα και προδιαγραφές. Ως στιγματισμένο υποκείμενο να μπορέσω να διαχειριστώ τη δική μου ταυτότητα στις ισχύουσες κοινωνικές προσδοκίες. Κι έπρεπε – όπως κάθε φορά – εκτός της αυτονόητης προσπάθειας να παλέψω για να κερδίσω όχι μόνο τα εμπόδια αλλά και τους ανθρώπους… ποτέ τα ίδια κριτήρια… ή λιγότερα χάριν οίκτου και φιλανθρωπίας… ή πολύ περισσότερα γιατί τολμούσα να διεκδικήσω πολυπόθητες θέσεις και όνειρα… και τότε έπρεπε να εξασφαλίσω το δικαίωμα μου αποδεικνύοντας ότι είμαι καλύτερος από τον καλύτερο… για να μπορώ να «περάσω» απλά με τη βάση. Και μετά το πανεπιστήμιο βρέθηκα σε μια εξεταστική επιτροπή για να γίνω ηθοποιός. Πρόεδρος η Άννα Φόνσου κι ανάμεσα στην επιτροπή -τυχαίο γεγονός – ο Δημήτρης Λιγνάδης.
Εγκωμιαστικά λόγια και ανακοίνωση αποτελεσμάτων επί τούτου. Η βαθμολογία μετά από ένα μήνα… 5. Με έκαναν τότε να πιστέψω ότι τους χρωστάω και να βιώσω την ηθική μου αποτυχία. Χρόνια αργότερα όταν σκηνοθετούσα στο Μέγαρο την υπέροχη Ζωή Φυτούση μου έλεγε κοιτώντας με στα μάτια: -έλα να δεις την Αννούλα στο Σπίτι του Ηθοποιού! Δεν πήγαινα. Από φόβο; Κάτι με κράταγε σε απόσταση. Σε όλα τα δημοσιεύματα και συνεντεύξεις έλεγα για εκείνην και για την ημέρα στην επιτροπή που τα μέλη της πέρασαν έναν ανάπηρο.
Κι ο αγώνας πιο μοναχικός. Ένας μη «κανονικός» να διεκδικεί μια θέση
Τελείωσα τη σχολή και μετεκπαιδεύτηκα σε Μόσχα και Τορίνο στην υποκριτική και θεωρητική κατάρτιση – στο αρχαίο θέατρο που αγαπούσα – στο μεταπτυχιακό του Πανεπιστημίου Πατρών. Αμέσως δούλεψα και μπήκα στο επάγγελμα…
Κι αρχίσαμε… φόρα μακρύ πουκάμισο για να μη φαίνεται το χέρι σου, ωραία τα λες αλλά δεν θα δουλέψεις… και συνέχιζα… «ναι είσαι ο κατάλληλος για το ρόλο αλλά δεν μπορώ να διαχειριστώ την αναπηρία σου επί της οθόνης» ξεστόμιζε με περίσσια ειλικρίνεια σκηνοθέτης τηλεόρασης… δεν ξαναπήγα στην τηλεόραση… και συνέχιζα εκεί που ξεκίνησα, στο θέατρο. Κι όμως δούλευα. Και δεν ήθελα την εύκολη δημοσιότητα, να κλαφτώ, να το «πουλήσω». Είπα όταν θα βγαίνω θα μιλάω για το έργο μου. Κι ο αγώνας πιο μοναχικός. Ένας μη «κανονικός» να διεκδικεί μια θέση και το αυτονόητο δικαίωμα του επαγγελματία ανάπηρου ηθοποιού. Είδα πολύ χρυσόσκονη, πολύ ψέμα και οι γύρω μου ήσυχοι μάρτυρες στη διεκδίκησή μου στέκονταν αμήχανοι ή έφευγαν. Τα πράγματα πρέπει να λέγονται με το όνομά τους. Το παρόν κείμενο αποτελεί μία καταγγελία ψυχολογικής κακοποίησης. Κάθε μορφή κακοποίησης είναι πρώτα ψυχολογική και συμπεριλαμβάνει περιορισμό, απομόνωση, ταπείνωση, υποτίμηση νοημοσύνης, απαξίωση της ταυτότητας, της αξιοπρέπειας, της αυτοεκτίμησης, χλευασμός των χαρακτηριστικών του ατόμου ή προσβλητική μίμηση αυτών. Δεν ήθελα τίποτα που δεν μου άξιζε, ήθελα να έχω το δικαίωμα να το διεκδικήσω.
Κι έφτασα ψηλά. Όχι το δικό μου το «ψηλά». Και συνέχισα. Αυτή τη φορά όχι όπως με ήθελαν οι άλλοι αλλά όπως ήμουν εγώ. Έφτιαξα τη δική μου ομάδα δίνοντας βήμα σε όλους, όλες και όλα. Με πρώτο βήμα την προσωπική αποδοχή προχωράμε στην καλλιτεχνική αξίωση χωρίς εκπτώσεις στο πλαίσιο της συνεκπαίδευσης και της συναντίληψης. Διεκδικήσαμε κι ακόμα διεκδικούμε από τον κόσμο να μην μας λένε μπράβο όταν δεν έχουμε επιτύχει τον καλλιτεχνικό μας στόχο, να μη «συγκινούνται» με την παρουσία μας επί της σκηνής όταν δεν σχετίζεται με την πλοκή του έργου, να μπορούμε να είμαστε άριστοι, πολύ καλοί, καλοί, μέτριοι και κακοί ηθοποιοί. Φτιάξαμε συμπεριληπτικό εργαστήρι παραστατικών τεχνών για να σταματήσουμε να είμαστε αυτοδίδακτοι ή βιωματικοί. Διεκδικήσαμε, διεκδικούμε και τα εμπόδια να συνεχίζονται με πρώην καλλιτεχνικό διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου να μας προσβάλλει ως Κίνηση Ανάπηρων Καλλιτεχνών απαξιώνοντας την εκπαίδευσή μας και την καλλιτεχνική παρουσία μας επί σκηνής γιατί δεν προσομοιάζεται σε σύγχρονες μεθόδους υποκριτικής έχοντας ο ίδιος παντελή άγνοια για τη συμπεριληπτική προσέγγιση. Πράξη ή θέση που καλλιεργεί με αυτό τον τρόπο τον ρατσισμό και ενθαρρύνει κι επικροτεί τον μισαναπηρισμό.
18 χρόνια στο επάγγελμα δηλώνω υπερήφανα επαγγελματίας ανάπηρος ηθοποιός, σκηνοθέτης κι εκπαιδευτής Υποκριτικής. Δεν το χρωστάω σε κανέναν και σε καμία παρά μόνο σε αυτούς που συν-εργάστηκαν και συμπορεύτηκαν μαζί μου με ισοτιμία, σεβασμό κι αξιοπρέπεια. Χαίρομαι για το ενωμένο Σωματείο μας (επιτέλους!) αλλά είναι υποχρέωσή του να γίνει άμεσα και προσβάσιμο για αναπήρους. Είμαστε λίγοι αλλά όχι μόνος μου. Συνεχίζουμε… Αν θέλουμε λοιπόν να γκρεμιστεί αυτό το ψεύτικο σκηνικό οικοδόμημα και να το ξαναχτίσουμε από την αρχή, να το κάνουμε για όλους, όλες και όλα. Είναι συλλογική η ευθύνη της αναπαραγωγής των κανονιστικών προτύπων από όλους.
Ο Βασίλης Οικονόμου είναι ηθοποιός και σκηνοθέτης, ιδρυτής της συμπεριληπτικής και επαγγελματικής ομάδας “ΘΕΑΜΑ” και συνιδρυτής του συμπεριληπτικού εργαστηρίου για το θέατρο και τον χορό “ΙΣΟΝ”
