Το Σανατόριο Κυπερούντας και η συμβολή του στον έλεγχο της Φυματίωσης στην Κύπρο

Η δημιουργία του Σανατορίου Κυπερούντας ήταν αποτέλεσμα πολλών συγκυριών. Οι πρώτες συζητήσεις για ένα δεύτερο Σανατόριο αρχίζουν το 1934 όταν η ζήτηση για νοσηλεία περιστατικών Φυματίωσης σε Σανατόριο άρχισε να είναι πολύ αυξημένη και το Σανατόριο Αθαλάσσας να είναι υπέρπληρες. Επιπρόσθετα οι υποδομές στο Σανατόριο Αθαλάσσας ήταν ανεπαρκείς και δεν μπορούσαν να προσαρμοστούν με τις τότε θεραπευτικές εξελίξεις της Φυματίωσης την εποχή εκείνη. Στην πράξη οι ασθενείς που νοσηλεύονταν στο Σανατόριο Αθαλάσσας ήταν βαριά άρρωστοι ή βρίσκονταν στο τελικό στάδιο της νόσου. Η επιδημιολογική μελέτη που εκπόνησε ο Dr Noel D. Bardswell το 1937 συμφωνούσε επίσης στο συμπέρασμα πως πράγματι υπήρχε ανάγκη ενός δεύτερου σύγχρονου Σανατορίου. Υπήρχε επίσης ανάγκη από μέρους των Άγγλων αποικιοκρατών να γιορτάσουν το Αργυρούν Ιωβηλαίο του Βασιλιά Γεωργίου Ε’ με προσφορά κοινωνικών έργων και έτσι μεταξύ άλλων αποφασίστηκε και η δημιουργία ενός δεύτερου σύγχρονου Σανατορίου στην Κύπρο: Σανατόριο Κυπερούντας ή Αργυρούν Ιωβηλαίο του Βασιλιά Γεωργίου Ε’ Σανατόριο – King George V Silver Jubilee Sanatorium.

Τον Απρίλιο του 1937, ο Κυβερνήτης της Κύπρου διόρισε ειδική Επιτροπή για να επιληφθεί του θέματος επιλογής του χώρου ανέγερσης του νέου Ιωβηλαίου Σανατορίου. Την Επιτροπή απάρτιζαν: Πρόεδρος ο Διευθυντής Ιατρικών Υπηρεσιών, και Μέλη ο Dr Noel Bardswell, Μέλος Εθελοντικού Οργανισμού, ο Dr W. K. Stratman-Thomas, ο Δρ Μ. Κ. Κουρέας, ο Δρ Θεμιστοκλής Δέρβης, Ο.Β.Ε., ο Έντιμος Σερ Παναγιώτης Κακογιάννης, ο Δρ Α. Γαβριηλίδης, και ο M. Dervish Bey, Επαρχιακός Δικαστής. Η επιλογή του χώρου έγινε με βάση δύο κριτήρια: Πρώτον, να είναι σε υψόμετρο ώστε να αποφεύγεται η έντονη ζέστη του καλοκαιριού και δεύτερον να είναι σε περιοχή όπου δεν υπήρχε Ελονοσία.

Η ανέγερση και λειτουργία του Σανατορίου Κυπερούντας δημιούργησε νέα κοινωνικά δεδομένα, επειδή το Σανατόριο θα ανοικοδομούταν πλησίον της κοινότητας της Κυπερούντας και σε περιοχή όπου έπρεπε να γίνει απαλλοτρίωση γης που ανήκε στον κοινοτάρχη. Επίσης στις γύρω βουνοπλαγιές υπήρχαν εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης που ανήκαν στους κατοίκους της Κυπερούντας. Αυτό χρειαζόταν την έγκριση και υπογραφή του κοινοτάρχη Κυπερούντας. Ο γενναίος και με όραμα τότε κοινοτάρχης Γεώργιος Φάκας υπέγραψε αλλά εκδιώχθηκε από τη θέση του κοινοτάρχη από τους συγχωριανούς του. Η ανοικοδόμηση του Αργυρού Ιωβηλαίου Σανατορίου στην περιοχή Λειβάδια της Κυπερούντας άρχισε το 1939 και ολοκληρώθηκε ουσιαστικά το 1941. Το 1941 άρχισε η εισαγωγή ασθενών με Φυματίωση και μέχρι το τέλος του 1942 το Σανατόριο Κυπερούντας ήταν ήδη υπέρπληρες  χωρίς όμως να στελεχώνεται από κατάλληλα εκπαιδευμένο νοσηλευτικό και ιατρικό προσωπικό.

Το 1943, το Σανατόριο Κυπερούντας στελεχώνεται με το διορισμό εξειδικευμένου στην αντιμετώπιση της Φυματίωσης ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού. Πρώτος γίνεται ο διορισμός του ιατρού  Dr Charles E. Bevan, ως διευθυντή του Σανατορίου και ακολουθεί το Φθινόπωρο του ιδίου χρόνου ο διορισμός της Miss Türkan Aziz ως Προϊσταμένης Αδελφής (Matron). Έτσι το Σανατόριο Κυπερούντας είναι πλέον πλήρως στελεχωμένο, εξοπλισμένο και έχει όλα τα τότε σύγχρονα μέσα για την αντιμετώπιση της Φυματίωσης. Παραθέτουμε τα αποτελέσματα των πρώτων τεσσάρων χρόνων λειτουργίας του Ιωβηλαίου Σανατορίου Κυπερούντας στον πιο κάτω πίνακα: 

Είναι φανερό πως από το 1943 αρχίζει μια σημαντική μείωση των θανάτων (θνητότητας)

Η ανάληψη καθηκόντων από τον ιατρό Dr Charles E. Bevan περιλάμβανε και την εισαγωγή των χειρουργικών επεμβάσεων σύμπτυξης των πνευμόνων. Το 1946 ο νεοδιορισθείς αγροτικός ιατρικός λειτουργός  στο χωριό της Κυπερούντας Δρ Τζόσεφ Χριστοδουλίδης ενισχύει το ιατρικό προσωπικό του Σανατορίου Κυπερούντας με ταυτόχρονα καθήκοντα να βοηθά τον Ιατρικό Λειτουργό Φυματίωσης Dr C. E. Bevan. Ο Δρ Χριστοδουλίδης βοηθούσε τον Dr C. E. Bevan στις επεμβάσεις θωρακοπλαστικής. Το 1953 συμπληρώνεται και η νέα πτέρυγα του Σανατορίου Κυπερούντας που αυξάνει την χωρητικότητά του σε 110 κλίνες και αυτό γίνεται επειδή η ζήτηση για θεραπεία της Φυματίωσης στο Σανατόριο συνεχίζει να αυξάνεται και αυτό επειδή τα αποτελέσματα της χειρουργικής θεραπείας ολοένα και γίνονται πιο αποδεκτά.

Η ανέγερση της κατοικίας του ιατρού που βρισκόταν περί τα 300 μέτρα δυτικά του κυρίως κτηρίου του Σανατορίου και η κατασκευή της ολοκληρώθηκε μαζί με την πρώτη φάση του Ιωβηλαίου Σανατορίου το 1940, με πρώτο ένοικό τον Άγγλο ιατρό Dr Charles E. Bevan το 1943. Από το 1948 λειτούργησε και ο οίκος Νοσηλευτικού Προσωπικού που είχε εγκριθεί από το 1945.

Παρόλα τα επιτεύγματα του Ιωβηλαίου Σανατορίου Κυπερούντας από τα πρώτα κιόλας χρόνια λειτουργίας του, το στίγμα και η απέχθεια για τους ασθενείς με Φυματίωση, τους Φυματικούς ή Φθισικούς όπως τους αποκαλούσε ο κοινός Κύπριος της εποχής συνεχιζόταν και μάλιστα σε αρκετές περιπτώσεις είχαν και τις απάνθρωπες εξάρσεις τους. Έτσι το Ιωβηλαίο Σανατόριο Κυπερούντας απέκτησε ακόμη μια «πτέρυγα» αυτή τη φορά, το Νεκροταφείο των Φυματικών που κτίστηκε από την Αγγλική Κυβέρνηση σε μια απόμερη και αφανή πλευρά που βλέπει νότια, κρυμμένη μέσα στα πεύκα στην περιοχή Καρβουνά 2.5 χιλιόμετρα δυτικά του   Σανατορίου.

Στη δεκαετία του 1950 το Ιωβηλαίο Σανατόριο Κυπερούντας είχε φτάσει στο απόγειό του και συνέχισε να έχει μέγιστη πληρότητα. Με την εισαγωγή της μακράς διάρκειας αντιφυματικής χημειοθεραπείας η Φυματίωση στην Κύπρο αρχίζει να δείχνει σημαντική μείωση από τις αρχές τις δεκαετίας του 1960. Εν τω μεταξύ ο Dr C. Bevan παραιτήθηκε από το Σανατόριο το Σεπτέμβριο 1957 λόγω μειωμένων χειρουργικών επεμβάσεων, ενώ τον Νοέμβριο του ιδίου χρόνου δολοφονείται από την ΕΟΚΑ.

Το Κοιμητήριο Σανατορίου Κυπερούντας όπως είναι σήμερα

Η ιστορία του Ιωβηλαίου Σανατορίου Κυπερούντας δεν τελειώνει εδώ. Αρχές Αυγούστου 1977 αναλαμβάνω ως Προϊστάμενος του Σανατορίου Κυπερούντας. Ήμουν ο τελευταίος Προϊστάμενος του νοσηλευτηρίου που ακόμη είχε την αποκλειστική ιδιότητα του Σανατορίου. Ανάμεσα στα καθήκοντά μου είχα και την αποστολή να συνεργαστώ με το Υπουργείο Γεωργίας και Φυσικών Πόρων μέσα από το πολλά υποσχόμενο Ενιαίο Σχέδιο Αναπτύξεως Πιτσιλιάς, που χρηματοδοτείτο με δάνειο από την Διεθνή Τράπεζα, ώστε το Σανατόριο Κυπερούντας να μετεξελιχθεί σε Περιφερικό Αγροτικό Νοσοκομείο. Όλα λειτούργησαν πριν από την αναχώρησή μου το τέλος Αυγούστου 1980, πλην του κλινικού εργαστηρίου που λειτούργησε στις 2 Ιανουαρίου 1981.

Σήμερα στο ίδιο νοσοκομείο λειτουργεί Πνευμονολογική-Φυματιολογική κλινική για τη νοσηλεία και παρακολούθηση των νέων περιστατικών Φυματίωσης στα πλαίσια εφαρμογής της στρατηγικής DOTS. Η εξαγγελία δημιουργίας νέας Πνευμονολογικής-Φυματιολογικής κλινικής με ανακαίνιση του διατηρητέου κτηρίου «οίκου των νοσηλευτών», η ανάπτυξη υπερσύγχρονου τμήματος Πρώτων Βοηθειών και η ανακαίνιση του υπόλοιπου νοσοκομείου θα αναβαθμίσει το Περιφερικό Νοσοκομείο Κυπερούντας σε ένα υπερσύγχρονο Περιφερικό Νοσοκομείο Τροόδους.

Ο Δρ Μιχάλης Βωνιάτης, MD, MA (Leeds) είναι Ιατρός Υγιεινολόγος-Επιδημιολόγος-Εμπειρογνώμονας στη Φυματίωση